Do tej pory rozpoznano i opisano 9 różnych gatunków jeżówek, które naturalnie występują jedynie w Ameryce Północnej (USA, Kanada), głównie w jej południowo-wschodniej części, w tym w rejonie Wielkich Jezior, Appalachów i Gór Skalistych. Trzy z opisanych gatunków: Echinacea purpurea (jeżówka purpurowa), Echinacea pallida (jeżówka blada) i Echinacea angustifolia (jeżówka wąskolistna) są stosowane powszechnie do celów farmaceutycznych i medycznych, wykazują podobne działania terapeutyczne i obecnie uprawiane są także w Europie.
Pierwsze opisy jeżówek pochodzą z 1737 roku z Catalogue of Plants, Fruits, and Trees Native to Virginia opublikowanego przez Johna Claytona. Jednak rośliny i ich właściwości terapeutyczne były znane znacznie wcześniej. Powszechnie były stosowane przez plemiona Indian w Ameryce Północnej do walki z problemami skórnymi, w chorobach przewodu pokarmowego, układu oddechowego, gorączce, chorobach układu moczowego, a także jako remedium na ukąszenia węży, jadowitych owadów, przy chorobach zakaźnych, różnych infekcjach, chorobach wenerycznych i podczas gojenia się ran oraz jako środek przeciwzapalny.
W XVIII i XIX wieku preparaty z jeżówek wykorzystywane były w leczeniu wielu infekcji bakteryjnych i wirusowych, chorób pasożytniczych i grzybiczych, a także przypadków wścieklizny. Biorąc pod uwagę szerokie spektrum zastosowania terapeutycznego, pod koniec XIX wieku Echinacea została oficjalnie wprowadzona do Farmakopei USA Johna Kinga i John Uri Loyda.
Pod koniec XIX wieku Echinacea pojawiła się w Europie jako środek homeopatyczny, jednak bardzo szybko stała się powszechnie podawanym lekarstwem w różnych przypadkach chorobowych. W latach 30. XX wieku rozpoczęła się uprawa jeżówek na skalę przemysłową. Od tej pory zaczęto badania nad właściwościami rośliny i potwierdzeniem jej działania, szczególnie jako immunomodulatora1.
Związki chemiczne zawarte w jeżówkach
Wszystkie trzy gatunki jeżówki stosowane w medycynie zawierają szereg różnych związków chemicznych, którym zawdzięczają swoje właściwości. Zawarte w nich węglowodany, kwasy tłuszczowe, flawonoidy, fitosterony, polisacharydy (heteroksylany i arabinoramnogalaktany), izobutyloaminy, poliacetyleny, alkamidy czy olejki eteryczne charakterystyczne są dla określonego gatunku i niejednokrotnie nawet uprawy, co sprawia, że stworzenie preparatu jednolitego pod względem chemicznym jest bardzo trudne. I tak np. kwas chinowy i kaftarowy (z grupy fenoli) są głównymi składnikami kwiatów Echinacea purpurea, podczas gdy cynaryna jest charakterystyczna dla korzeni Echinacea angustifolia, zaś eikozanoidy znajdują się przede wszystkim w Echinacea pallada.
Wieloletnie badania (zarówno in vivo, jak i in vitro) jednoznacznie wskazują na immunomodulacyjne działanie jeżówek. Zawarte w nich związki zwiększają aktywność układu odpornościowego, chroniąc organizm przed infekcjami wirusowymi, bakteryjnymi, pasożytniczymi i grzybicami. Wykazują także działanie antyoksydacyjne i przeciwzapalne, zwiększają wytwarzanie przeciwciał, wspomagają proces fagocytozy oraz aktywują limfocyty poprzez zwiększoną sekrecję cytokin. Mechanizmy efektów immunostymulujących nie są do końca poznane i zrozumiałe, ale najprawdopodobniej odpowiada za nie synergistyczne działanie polifenoli, polisacharydów, glikoprotein oraz alkamidów zawartych w liściach, kwiatach i korzeniach jeżówek1.
Jeżówka (Echinacea) − roślina wieloletnia dorastająca do wysokości 40−150 cm, w zależności od gatunku, należy do rodziny astrowatych (Compositae). Najbardziej charakterystyczną cechą jeżówek jest kształt ich kwiatu przypominający koszyczek złożony z rurkowatych kwiatów umieszczonych pojedynczo na szypułkach. Nazwa rośliny, ze względu na wygląd kwiatów, pochodzi od greckiego słowa echinos oznaczającego jeża.
