Niniejszy artykuł ma na celu przybliżenie tego tematu poprzez powiązanie ze sobą zagadnień związanych z układem immunologicznym jelit, mikroorganizmami probiotycznymi oraz żywnością funkcjonalną. Dodatkowo artykuł wskaże drogę wyboru odpowiednich produktów o korzystnych właściwościach.

Układ odpornościowy i mikroflora jelit

Układ odpornościowy broni nas przed atakiem bakterii, wirusów, pasożytów i grzybów. W jego skład wchodzi kilka narządów i wiele wyspecjalizowanych komórek o określonych funkcjach. Od lat wiadomo, że jednym z filarów układu odpornościowego są jelita, a konkretnie tkanka limfatyczna występująca w ich obrębie – GALT (ang. gut-associated lymphoid tissue). Integralnym elementem współdziałającym z układem immunologicznym jelit jest zasiedlająca je mikroflora. W przewodzie pokarmowym człowieka znajduje się około 10¹⁴ komórek mikroorganizmów z 400−500 różnych gatunków. Rozprzestrzenione są one na 200−400 m² powierzchni nabłonka jelitowego, a najliczniej występują w obrębie jelita grubego, zajmując aż 40−50% jego treści. Typowa mikroflora zdrowego człowieka skolonizowana jest przez dominujące bakterie z rodzaju Bacteroides (około 10¹¹ komórek/g treści jelitowej), a także bakterie z rodzajów Bifidobacterium, Eubacterium, Lactobacillus, Enterococcus, Escherichia coli, Clostridium (w zależności od gatunku występują w ilości 5*10⁸−10¹⁰/g kału i stanowią aż 99% biomasy jelit). Jednak skład ilościowy dominującej mikroflory u poszczególnych osób jest bardzo zróżnicowany. Zależy on m.in. od warunków środowiskowych, stanu zdrowia, poziomu stresu, cech osobniczych, a także rodzaju diety. Różnorodność mikroorganizmów jelitowych może nieść ze sobą korzyści, ale i stanowić zagrożenie dla zdrowia. Udowodniono, że zmniejszony udział bakterii produkujących kwas mlekowy (głównie z rodzaju Bifidobacterium i Lactobacillus) powoduje objawy od uczucia wzdęcia, przez poważne kłopoty trawienne, stany chorobowe przewodu pokarmowego, aż do pogorszenia stanu zdrowia. Rozwiązaniem tych problemów może być dostarczenie bakterii mlekowych, np. w postaci probiotycznej żywności funkcjonalnej.

Probiotyki

Według obecnie obowiązującej definicji ekspertów z FAO i WHO z 2002 r. (Organizacja Narodów Zjednoczonych ds. Wyżywienia i Rolnictwa i Światowa Organizacja Zdrowia), probiotyki są to produkty zawierające żywe mikroorganizmy, które dostarczane w odpowiednich ilościach (min. 106 jtk/cm3 – jednostek tworzących kolonie) wywierają korzystny efekt zdrowotny w organizmie gospodarza. W związku z wynikami najnowszych badań, które mówią, że efekt probiotyczny można uzyskać także poprzez podawanie zabitych bakterii lub ich materiału genetycznego, definicja probiotyków na przestrzeni najbliższych kilku lat może ulec modyfikacji.

Do mikroorganizmów o działaniu probiotycznym zaliczane są szczepy bakteryjne głównie z rodzaju Lactobacillus i Bifidobacterium. Bakterie z rodzaju Lactobacillus obejmują 103 gatunki, spośród których grupy Acidophilus, Casei, Paracasei, Rhamnosus są charakterystyczne dla jelit (ich ilość w jelicie krętym waha się w granicach 10³−10⁷ jtk/ml, a w okrężnicy 10⁴−10⁸ jtk/ml ). Z kolei rodzaj Bifidobacterium obejmuje 32 gatunki, spośród których 14 występuje naturalnie w przewodzie pokarmowym człowieka i zwierząt (w jelicie grubym ok. 1,6*10¹⁰ komórek). Udział ilościowy tych bakterii jest bardzo zmienny i często niewystarczający do zapewnienia właściwego ekosystemu w jelitach. Do mikroorganizmów probiotycznych zaliczane są także inne bakterie wytwarzające kwas mlekowy, z rodzaju: Lactococcus, Leuconostoc, Pediococcus, Streptococcus, Enterococcus, Carnobacterium, Oenococcus, Tetragenococcus, Vagococcus i Weisella, niektóre szczepy Esherichia oraz Bacillus, a także drożdżaki z rodzaju Saccharomyces.