WYSTĘPOWANIE NADWAGI I OTYŁOŚCI U DZIECI I MŁODZIEŻY
W Polsce około 10% dzieci w wieku 1–3 lat ma nadwagę, otyłość, a kolejne 18% jest narażone na wzrost masy ciała powyżej normy1 . Niemal 1/3 8-latków ma problem z nadmierną masą ciała, a nadwaga, otyłość częściej występowała u chłopców niż u dziewcząt2 . Podobną tendencję można zauważyć u nastolatków. Badania HBSC (2018 r.) w Polsce wykazały, że 29,3% chłopców i 13,7% dziewcząt w wieku 11–15 lat miało nadwagę lub otyłość3. Według badań WHO, w Polsce w latach 2002–2014 znacząco wzrosła liczba chłopców i dziewcząt z otyłością w wieku 13 lat, a istotny wzrost otyłości można było także obserwować zarówno u 11-, jak i u 15-letnich chłopców4. Stale rosnący odsetek dzieci z nadwagą i otyłością może wpłynąć na częstotliwość pojawienia się młodych pacjentów w gabinecie dietetyka.
PRZYCZYNY ROZWOJU NADWAGI I OTYŁOŚCI U DZIECI I MŁODZIEŻY
Podstawowym czynnikiem rozwoju nadwagi, otyłości jest zaburzenie równowagi pomiędzy podażą a wydatkowaniem energii, czyli dodatni bilans energetyczny diety. Siedzący tryb życia nastolatków (dużo lekcji w szkole, spędzanie wolnego czasu przed komputerem, telewizorem) wpływa na zmniejszenie wydatku energetycznego, a łatwy dostęp do wysoko przetworzonej i wysokoenergetycznej żywności może przyczyniać się do przejadania.
Ważnym czynnikiem rozwoju nadwagi i otyłości są zwyczaje żywieniowe wyniesione z domu. Takie zjawisko nazywa się „dziedziczeniem sposobu jedzenia”, czyli przekazywaniem w rodzinie zwyczajów, sposobu, ilości i jakości spożywanych produktów. Według badań ryzyko wystąpienia otyłości u dzieci, które mają otyłych rodziców, jest siedmiokrotnie większe niż u dzieci szczupłych rodziców5 . Już od pierwszego w życiu karmienia noworodka zaczyna się kształtowanie nawyków żywieniowych. Błędy popełniane przez rodziców w pierwszych latach życia dziecka, a które w późniejszych latach mogą przyczynić się do nadmiernego wzrostu masy ciała dziecka, to np. zmuszanie dziecka do jedzenia, przekarmianie (dokarmianie pomiędzy posiłkami, np. chrupkami kukurydzianymi, musami owocowymi), podawanie dziecku jedzenia „w biegu”, stosowanie rozpraszaczy podczas jedzenia (np. włączanie bajek), zbyt duża liczba posiłków w ciągu dnia, rezygnacja z posiłków/produktów, których zjedzenia dziecko wcześniej odmówiło.
W późniejszych latach negatywny wpływ na masę ciała dziecka mogą mieć: nieprawidłowe nawyki żywieniowe środowiska rówieśniczego, niewłaściwy wybór produktów spożywczych, brak kontroli nad tym, co dziecko je poza domem oraz wyuczone we wcześniejszych latach życia nieprawidłowe nawyki żywieniowe6 . Warto zwrócić także uwagę na okoliczności spożywania posiłków – gdzie są jedzone, czy do stołu siada cała rodzina, czy każdy je osobno, czy rodzice jedzą to samo co dzieci, czy posiłki są jedzone regularnie, czy jedzenie pełni funkcję nagrody/kary/ rozładowuje emocje.
Ważnym czynnikiem rozwoju nadwagi i otyłości są zwyczaje żywieniowe wyniesione z domu. Takie zjawisko nazywa się „dziedziczeniem sposobu jedzenia”, czyli przekazywaniem w rodzinie zwyczajów, sposobu, ilości i jakości spożywanych produktów
Już u kilkulatków warto zwrócić uwagę, aby posiłki pełniły przede wszystkim funkcję energetyczną oraz dostarczania witamin i składników mineralnych. Uczenie dzieci rozładowywania emocji poprzez jedzenie lub przekarmianie może prowadzić do „fałszywego głodu”, czyli interpretowania sytuacji smutnej, niebezpiecznej jako głodu. W takim schemacie postępowania dziecko, redukując emocje (także nudę), z którymi nie potrafi sobie poradzić w inny sposób, zajada je, a to może prowadzić do dodatniego bilansu energetycznego oraz wzrostu masy ciała7 . Zdarza się, że rodzice, często otyli, bagatelizują lub nie zauważają problemu nadwagi, otyłości u swojego dziecka. Może to przyczynić się do kolejnych problemów zdrowotnych. Brak zaangażowania rodziców w proces leczenia zmniejsza także motywację dziecka do redukcji masy ciała oraz poprawy nawyków żywieniowych.
Do gabinetu dietetyka coraz częściej zgłaszają się rodzice z dzieckiem mającym nadwagę lub otyłość. Rodzina mogła zostać skierowana przez lekarza, rodzice mogli być zaniepokojeni zmieniającym się wyglądem dziecka lub np. zauważyli, że dziecko jest wyśmiewane w szkole z powodu masy ciała. Na co zwrócić uwagę, pracując z dziećmi? Czy dzieci się odchudza, czy jedynie pracuje nad zmianą nawyków żywieniowych?
