Integralność bariery jelitowej stanowi kluczowy element utrzymania homeostazy organizmu. Bariera jelitowa, zbudowana z warstwy śluzu, komórek nabłonkowych spojonych połączeniami ścisłymi oraz elementów odpornościowych błony śluzowej, pełni funkcję selektywnej granicy między światłem jelita a środowiskiem wewnętrznym. Umożliwia wchłanianie składników odżywczych, jednocześnie chroniąc przed wnikaniem toksyn i drobnoustrojów. Zaburzenia związane z jej szczelnością określane potocznie jako „zespół nieszczelnego jelita” (leaky gut), prowadzą do przenikania antygenów bakteryjnych, aktywacji układu immunologicznego i rozwoju przewlekłego stanu zapalnego o niskim nasileniu.

CZYM JEST BARIERA JELITOWA?

Bariera jelitowa to wielowarstwowy system fizjologiczny, oddzielający światło jelita od środowiska wewnętrznego organizmu. Jej podstawową funkcją jest utrzymanie równowagi między efektywnym wchłanianiem składników odżywczych a ochroną przed przenikaniem toksyn, patogenów i antygenów pokarmowych¹. Strukturalnie składa się z kilku współdziałających elementów: warstwy śluzu, nabłonka jelitowego, połączeń ścisłych (tight junctions, TJ), układu odpornościowego błony śluzowej (GALT) oraz sieci nerwowej jelit (ENS). łównie z mucyn (MUC2), produkowanych przez komórki kubkowe, który pełni funkcję fizycznej i biochemicznej osłony, ograniczając kontakt mikroorganizmów z nabłonkiem. W jelicie grubym wyróżnia się warstwę wewnętrzną, pozbawioną bakterii, oraz zewnętrzną, zasiedlaną przez zróżnicowaną mikrobiotę jelitową, która wspiera barierę poprzez konkurencję z patogenami, stymulację wydzielniczej IgA oraz produkcję krótkołańcuchowych kwasów tłuszczowych (SCFA), głównie maślanu, propionianu i octanu. SCFA odżywiają enterocyty, wzmacniają ekspresję białek połączeń ścisłych i wykazują działanie przeciwzapalne².

Nabłonek jelitowy tworzy jednowarstwowa sieć enterocytów połączonych strukturami białkowymi, wśród których kluczową rolę odgrywają okludyna, klaudyny i białko ZO-1. Połączenia te kontrolują przepływ cząsteczek między komórkami i decydują o selektywności bariery³. Pod nabłonkiem zlokalizowany jest bogaty w komórki odpornościowe GALT, odpowiedzialny za utrzymanie równowagi między odpowiedzią immunologiczną a tolerancją wobec mikrobioty i antygenów pokarmowych. Integralność bariery jelitowej wymaga harmonijnej współpracy wszystkich jej elementów, a zaburzenia w jednym z nich (np. degradacja śluzu, dysbioza lub rozluźnienie połączeń ścisłych) mogą prowadzić do zwiększonej przepuszczalności i aktywacji reakcji zapalnych o znaczeniu ogólnoustrojowym^1,3.ROLA ZONULINY W REGULACJI PRZEPUSZCZALNOŚCI JELIT

Zonulina (ZO-1) jest jednym z kluczowych białek regulujących integralność połączeń ścisłych (tight junctions, TJ) między komórkami nabłonka jelitowego i odpowiada za dynamiczne otwieranie i zamykanie przestrzeni międzykomórkowych, co umożliwia fizjologiczny transport składników odżywczych, jonów i wody przy jednoczesnym zachowaniu ochronnej funkcji bariery⁴. Nadmierna aktywacja układu zonuliny prowadzi jednak do rozluźnienia połączeń między enterocytami i zwiększenia przepuszczalności błony śluzowej. Zjawisko to skutkuje przenikaniem antygenów pokarmowych, toksyn i bakterii do krążenia, co aktywuje układ immunologiczny i inicjuje stan zapalny⁵.

Zonulina jest prekursorem haptoglobiny (białka ostrej fazy) i bierze udział w odpowiedzi immunologicznej na infekcje i procesy zapalne, a fizjologicznie pełni funkcję obronną, ograniczając nadmierną kolonizację bakterii w dalszych odcinkach jelita. Jednak jej nadprodukcja, indukowana m.in. przez gluten, dysbiozę lub infekcje, może prowadzić do tzw. rozszczelnienia nabłonka i rozwoju chorób o podłożu autoimmunologicznym oraz metabolicznym, takich jak celiakia, cukrzyca typu 1 czy choroba Crohna⁶. Podwyższone stężenie zonuliny w surowicy lub kale uznaje się za marker zwiększonej przepuszczalności jelit i dysfunkcji bariery nabłonkowej. Choć marker ten nie jest w pełni specyficzny, jego pomiar znajduje zastosowanie w badaniach klinicznych oraz diagnostyce zaburzeń związanych z tzw. zespołem nieszczelnego jelita (leaky gut syndrome)^5,6.