Chociaż pod względem chemicznym miód to przesycony roztwór cukru, to zawiera on wiele cennych składników o właściwościach prozdrowotnych. Istnieje również dziedzina w medycynie alternatywnej zwana apiterapią, która wykorzystuje miody w celach leczniczych.
Na jakość miodu wpływa wiele czynników takich jak klimat, gleba, środowisko i oczywiście różnorodność kwiatów w obrębie pasieki. W zależności od tego jakie kwiaty przeważają, miód będzie inny. Stąd miód złoty wielokwiatowy, rubinowo-brunatny wrzosowy, jasnożółty lipowy, rzepakowy o mlecznej barwie czy ciemny gryczany.
Wartość energetyczna miodu to 330 kcal w 100 g produktu. 77% masy miodu stanowią węglowodany należące do cukrów prostych: glukoza i fruktoza. Ponadto zawiera pewne ilości potasu, fosforu, magnezu i żelaza i chociaż nie są jego bogatym źródłem, to pod tym względem miód może być alternatywą dla cukru. Indeks glikemiczny miodów jest różny i zależy on od tego, który z cukrów przeważa. Miody z przewagą fruktozy mają niższy indeks glikemiczny, a przykładem takiego miodu jest miód akacjowy.
W miodzie znajdziemy enzymy takie jak inwertaza, katalaza, diastaza, peroksydaza i oksydaza glukozowa. Zawiera także kwasy organiczne powstałe w trakcie produkcji miodu, a ich ilość wzrasta w trakcie dojrzewania.
Aminokwasy występują w nim w małej ilości, a 50 do nawet 80% ich puli stanowi prolina. Najwięcej znajduje się jej w miodach gryczanych, a im więcej proliny, tym bardziej dojrzały jest miód. Prolinę uważa się za dobry marker zafałszowania miodu, gdyż miody sztuczne zawierają jej znacznie mniej.
W 100 g miodu znajduje się również nawet do 2,5 mg choliny oraz do 0,5mg acetylocholiny. Miód zawiera również zależnie od jakości różną ilość polifenoli (56-500 mg/kg) dzięki czemu miód ma również właściwości przeciwutleniające. Do enzymatycznych przeciwutleniaczy zaliczane są tutaj katalaza, peroksydaza i oksydaza glukozy. Nieenzymatyczne antyoksydanty występujące w miodzie to trycetyna, luteolina, kampferol, naryngenina, kwercetyna, galangina i chrysina należące do flawonoidów. Do antyoksydantów wlicza się również kwasy fenolowe, wśród których występują kwas kofeinowy, benzoesowy, chlorogenowy i cynamonowy oraz wanilinowy i galusowy. Witaminami przeciwutleniającymi jest witamina C oraz E i pochodne karotenoidów, a także wcześniej wspomniana prolina.
Jakie korzyści zdrowotne można czerpać ze spożywania miodu? W badaniach z udziałem zwierząt oraz zdrowych ochotnikach udowodniono korzystne oddziaływanie miodu na układ immunologiczny, sercowo-naczyniowy i czerwonokrwinkowy. Dziesięciu ochotników spożywało przez 2 tygodnie miód w ilości 1,2 g/kg m.c. Odnotowano u nich wzrost poziomu hemoglobiny, ilości erytrocytów, poziomu żelaza we krwi i objętości krwinek. Miód wpłynął również na wzrost frakcji cholesterol HDL, ciemne miody zawierają więcej tlenku azotu o właściwościach wazodylatacyjnych sprzyjających obniżeniu ciśnienia krwi. Spotyka się również stosowanie miodu na rany, co przyspiesza gojenie i zmniejsza obrzęk, a miejscowa aplikacja miodu niweluje infekcje bakteryjne i ogranicza stosowanie antybiotyków.
Jest szeroko stosowany w dermatologii, korzystnie wpływa na łupież i łojotokowe zapalenie skóry, a w mieszaninie z oliwą z oliwek i woskiem przyspiesza gojenie się zmian skórnych w egzemie, grzybicach i łuszczycy.
30-50% roztwór miodu hamował rozwój bakterii, a także Candida albicans w badaniach in vitro. Pewne dane sugerują, że miód może być skuteczny w leczeniu opryszczki ze względu na zawartość witamin E,C, aminokwasów, flawonoidów, cynku i miedzi oraz witamin z grupy B.
Warto pamiętać, że miód może uczulać - najczęściej dotyczy to osób uczulonych na różne pyłki traw i drzew oraz na jad pszczeli. Powodem wywoływania reakcji alergicznej jest zawartość pyłku w miodzie lub składniki ciała pszczół i ich wydzieliny.
Ze względu na łatwostrawność miodu oraz korzystny wpływ na rozwój Bifidobacterium bifidus zapobiegającym kolkom i wzdęciom oraz rozwojowi patogennej mikrobioty miód jest również zalecany dla dzieci powyżej 1 roku życia. Młodsze dzieci ze względu na ryzyko obecności Clostriudium Botulinum nie powinny spożywać miodu.
Miód może ulec zanieczyszczeniu pestycydami, metalami ciężkimi czy antybiotykami oraz substancjami toksycznymi. Miód, który może zawierać substancje z roślin trujących nie jest dopuszczany do obrotu. Jeśli w kraju są rośliny wydzielające trujący nektar, turyści są informowani o tym, by nie kupować miodów od przydrożnych sprzedawców. W Polsce możemy jeść miód bez obaw, zatrucia miodem są niezwykle rzadkie i dotyczą krajów takich jak Ameryka Południowa, Nowa Zelandia, Japonia i Australia1.
Chyba najbardziej zróżnicowany produkt pszczeli, bowiem zawierać może ok. 200 różnych substancji. W składzie pyłku znaleziono witaminy takie jak A, E, B1, B2, B6 i C. Składniki mineralne pyłku to wapń, potas, sód, fosfor i magnez oraz żelazo, mangan, selen i krzem. Ponadto zawiera bogactwo flawonoidów, enzymów, aminokwasów, węglowodanów i kwasów tłuszczowych1. Na 100 g pyłku przypada 22,7% białka w tym 10,4% aminokwasów egzogennych, niezbędnych do życia, gdyż organizm nie jest ich w stanie sam wytworzyć. Węglowodany stanowią 30,8% z czego cukry redukujące, do których należy fruktoza i glukoza, stanowią 25,7%. Lipidy stanowią 5,1%, do których zaliczają się niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe linolowy, γ-linolenowy i arachidowy. W mniejszym stopniu występują fitosterole i fosfolipidy.
Do związków fenolowych pyłku należy kwas chlorogenowy, w pyłku znajdują się również flawonoidy (głównie pochodne kemferolu).
W badaniach klinicznych stosowania pyłku pszczelego odnotowano obniżenie triglicerydów, cholesterolu całkowitego i frakcji LDL oraz obniżenie zdolności agregacji płytek krwi. Pyłek wykazuje również działanie adaptogenne polegające na podwyższeniu odporności na czynniki chemiczne, fizyczne i biologiczne. Poprawia sprawność fizyczną w sytuacji nadmiernego obciążenia, pobudza koncentrację i odporność organizmu na zakażenia. Z tego powodu może znaleźć zastosowanie w diecie sportowców. Dzięki wysokiej wartości odżywczej znajduje zastosowanie w niedożywieniu u dzieci i dorosłych, w okresie rekonwalescencji, po zabiegach chirurgicznych oraz u osób pracujących ciężko fizycznie oraz umysłowo. Np. stwierdzono korzystny wpływ przyjmowania pyłku pszczelego u alpinistów oraz w chorobach górnych dróg oddechowych. Odnawiające właściwości pyłku potwierdzone zostały u osób starszych powyżej 80 roku życia, gdzie suplementacja pyłkiem przyczyniła się do zaniku barwnika lipofuscyny, który jest uznawany za symptom starzenia się komórek. Pozytywne wyniki przyniosło również podawanie pyłku pszczelego osobom poddawanym terapii radiacyjnej. Za dawki lecznicze uważa się 20-40 g pyłku dziennie dla osób dorosłych i 7,5 g u dzieci, jednak już niewielkie jego ilości potrafią przynosić korzystne efekty2.
Jest produktem powstałym w gruczołach gardzielowych robotnic służącym do karmienia larw i pszczół w pierwszych dniach życia oraz matek w okresie składania jaj oraz na etapie bycia larwą. Mleczku pszczelemu przypisuje się przede wszystkim wpływ na gojenie się ran i oparzeń. Skład mleczka jest jednak bardziej zróżnicowany i zmienny, ale przyjmuje się, że zawiera około 35% suchej masy, na którą składa się 13,5% białka, 3,7% lipidów, 12% węglowodanów i około 3% innych substancji organicznych oraz 1,2% związków mineralnych.
Białko mleczka pszczelego jest wysokowartościowym źródłem aminokwasów. Jest ich od 18 do 25, przy czym 9 z nich zalicza się do egzogennych. 10% z nich występuje w stanie wolnym co sprawia, że są łatwoprzyswajalne. Mleczko pszczele zawiera również albuminy i globuliny.
Produkt ten zawiera również enzymy takie jak fosfataza, proteazy inwertaza i amylaza. Ciekawym składnikiem jest rojalizyna o działaniu silnie przeciwdrobnoustrojowym.
Wśród lipidów mleczka najbardziej popularnym jest nienasycony kwas 10-hydroksy-2-decenowy (HDEA) stanowiący 66% kwasów tłuszczowych. W mleczku występują również fosfolipidy i sterole oraz woski2. Kwas HDEA wykazywał w badaniach na zwierzętach pobudzenie neurogenezy i wzrostu wszystkich typów komórek ośrodkowego układu nerwowego przy użyciu pełnego mleczka pszczelego. Działał również neuroprotekcyjne oraz poprawiał pamięć i zwiększał stężenie neurotransmiterów u starych szczurów3.
Kwaśny smak mleczka wynika z obecności kwasów organicznych jakimi są kwas mlekowy i pirogronowy. W składzie znajdują się neurohormony acetylocholina oraz nieznaczna ilość estradiolu, progesteronu i testosteronu. Witaminy mleczka pszczelego to głównie bogactwo witamin z grupy B. W dużych ilościach znajduje się tam kwas pantotenowy, nikotynowy, witamina PP oraz inozytol. W mniejszej B1, B2, B6, B12, C, kwas foliowy i biotyna. Składniki mineralne, które warto wymienić to cynk, miedź, mangan i żelazo, a także siarka, potas i fosfor.
Już 10 mg mleczka dziennie zwiększało objętość krwinek czerwonych i stężenia hemoglobiny oraz żelaza w surowicy krwi. Podobnie jak pyłek - mleczko uznawane jest za adaptogen wspierający procesy regeneracyjne organizmu. Obecnie wiele badań prowadzonych było z udziałem zwierząt laboratoryjnych. Za dawkę terapeutyczną uważa się 500 mg tego produktu, a dawka suplementacyjna to 150 mg dla osób dorosłych i 37,5 mg dla dzieci2.
Ma on głównie właściwości przeciwutleniające ze względu na zawartość kwasów fenolowych i flawonoidów. Obecnie poznano około 300 składników propolisu do których należą związki fenolowe, terpeny, flawonoidy, składniki mineralne, substancje lipidowe i terpeny. Wśród kwasów fenolowych dominuje kwas kawowy, cynamonowy i felurowy natomiast tektochryzyna, chryzyna, pinocembryna, galangina, pinobanksyna, kemferol i apigenina należące do flawonoidów. Substancje lipidowe propolisu stanowią 10,8%.
Wśród składników mineralnych w największej ilości występują mangan, wapń, żelazo, miedź, cynk, krzem i glin.
Wyniki doświadczeń pokazują, że propolis ma silne właściwości antyoksydacyjne. Propolis hamuje zlepianie płytek krwi, w badaniach na szczurach zwiększał wydzielanie żółci, zmniejszał powierzchnię wrzodów żołądka oraz działał zapobiegawczo, gdy był podawane szczurom przez tydzień zmniejszając ilość wrzodów o połowę.
Inne właściwości propolisu jakie zostały zbadane, to działanie przeciwzapalne, przeciwalergiczne oraz przeciwpróchnicze i przeciwcukrzycowe. Autorzy przyjęli dawkę terapeutyczną jako 600 mg koncentratu propolisowego, a dawkę suplementacyjną o 70% niższą – 180 mg dla dorosłych i 45 mg dla dzieci2.
Podsumowując produkty pozyskiwane dzięki pracy pszczół odznaczają się szczególną wartością odżywczą oraz mają ogromny potencjał prozdrowotny, który warto brać pod uwagę w ustalaniu różnego rodzaju dietach. Należy pamiętać, że wszystkie z wymienionych produktów są rażliwe na obróbkę termiczną i traci podczas niej wiele ze swoich cennych właściwości.
Do gabinetów dietetycznych niejednokrotnie trafiają pacjenci chętnie kupujący różnego rodzaju suplementy diety i superfoods o egzotycznie brzmiących nazwach. Podczas wizyt i prowadzenia korespondencji z pacjentami często pojawia się wiele pytań na ich temat. Rynek suplementów i produktów napływających do sklepów ze zdrową żywnością jest tak duży, że trudno jest aktualizować wiedzę na temat każdego nowego produktu. W ostatnim czasie popularność zdobywają produkty z drzewa Moringa oleifera.
Żurawina wielkoowocowa (Vaccinium macrocarpon) – to krzewinkowa roślina wieloletnia należąca do rodziny wrzosowatych (Ericaceae)9. Szczególnie sprzyjającymi warunkami dla tego gatunku stały się tereny bagienne i podmokłe. Zajmuje przede wszystkim obszary Ameryki Północnej, Europy oraz Syberii10.
Sezon na truskawki jest bardzo krótki, dlatego warto z niego korzystać dopóki kuszą nas swoim zapachem na straganach. Jak się okazuje spożywanie truskawek to nie tylko przyjemność.
