Moringa oleifera, inaczej olejodajna funkcjonuje w medycynie alternatywnej jako „drzewo życia” lub „drzewo cudu”. Popularna w ajurwerdzie od tysięcy lat znana była także w starożytnej Grecji, Egipcie i Rzymie gdzie przypisywano jej właściwości bakteriobójcze i przeciwpasożytnicze, moczopędne, przeciwreumatyczne, wykrztuśne, w leczeniu schorzeń dróg oddechowych, a także cholery. Moringa miała pobudzać, poprawiać trawienie i zwiększać laktację.  Tereny z jakich pochodzi to Pakistan, Afganistan i Bangladesz, a głównym producentem są Indie. W krajach Afrykańskich stosuje się ją do wzbogacania różnych produktów spożywczych. Jest wykorzystywana w wielu innych dziedzinach takich jak oczyszczanie mętnych wód, produkcja barwników, produkcja biopestycydów i nawozów oraz produkcja kosmetyków, a nawet produkcja biogazu¹.  Czy właściwości, które przypisywali tej roślinie starożytni mają pokrycie w badaniach naukowych i jakie inne właściwości prozdrowotne jej udowodniono? Czy posiada właściwości toksyczne i istnieje ryzyko zatrucia? Komu można polecać moringę?

Najczęściej spotkać można sproszkowane liście oraz olej z nasion moringa, jednak warte uwagi są również same nasiona oraz owoce.

Liście

Właściwości antyoksydacyjne liści są wielokrotnie wyższe niż kwiatów i nasion Moringa oleifera. Udowodniono jednak, że właściwości przeciwutleniające zmieniają się zależnie od pory roku i miejsca uprawy. Surowiec ze zbioru letniego i z rejonów o cieplejszym klimacie miał słabsze działanie przeciwutleniające niż liście zbierane zimą i z rejonów o umiarkowanym klimacie². Istnieją również doniesienia, że jakość gleby może wpływać na zawartość składników mineralnych w tej roślinie, dotyczyły one żelaza, miedzi, selenu, jednak nie zauważono istotności co do zmiany zawartości wapnia i cynku. Ogólnie liście moringa są bogatym źródłem selenu, białka i β-karotenu³.  Zawierają spore ilości witaminy C oraz E porównywalnej do orzechów. Stanowią znakomite źródło polifenoli. Znajdziemy w nich przede wszystkim kwercetynę, kwas chlorogenowy, alkaloidy, glukozynolany, taniny oraz saponiny⁴. Ogólnie liście w porównaniu z innymi produktami zawierają 4 razy więcej karotenu niż marchew, 4 razy więcej wapnia niż mleko, 3 razy więcej potasu niż banany i 2 razy więcej białka niż jogurt oraz 7 razy więcej witaminy C niż pomarańcze.

Nasiona i olej

Nasiona zawierają nawet 40% oleju, z czego prawie 78% stanowią jednonienasycone kwasy tłuszczowe, a ponad 70% stanowi kwas oleinowy. Stabilność oksydacyjną przypisuje się wysokiej zawartości tokoferoli. Autorzy publikacji na ten temat sugerują, że mógłby być świetnym substytutem oliwy z oliwek. Nasiona i olej zawierają jednonienasycone kwasy tłuszczowe o wysokim stosunku MUFA/SFA, który jest charakterystyczny dla niej i wiąże się ze zmniejszeniem śmiertelności z przyczyn sercowo-naczyniowych, zdarzeń sercowo-naczyniowych i udaru. Zawierają również sterole roślinne (głównie β-sitosterol, stigmasterol i kampesterol, które stanowią 92% steroli). Przypisywane są im właściwości obniżające stężenie cholesterolu LDL, a niektóre badania sugerują przeciwcukrzycowy potencjał β-sitosterlu⁵. Białko stanowi 31,4% masy nasion i można znaleźć w nich dużą zawartość metioniny i cysteiny. Odtłuszczone nasiona mogłyby być więc odpowiednim suplementem uzupełniającym białko w diecie, szczególnie u wegetarian i wegan, gdyż rośliny strączkowe są ubogie w aminokwasy siarkowe. Dodatkowo  przypuszcza się, że nie zawierają inhibitora trypsyny i ureazy, co podnosi strawność białka do 93%. Zawierają także 18,4% węglowodanów i 7,3% błonnika⁵. Nasiona również mają właściwości przeciwutleniające i zawierają podobną do liści zawartość związków bioaktywnych, głównie katechinę, epikatechinę, kwercetynę i kempferol, a także kwas elagowy i kawowy oraz alkaloidy, glukozynolany, izotiocyjaniany i tiokarbaminiany⁵.

Właściwości farmakologiczne i bezpieczeństwo stosowania

Odnosząc się do doniesień z medycyny ludowej, w której wykorzystywano nasiona jako środek stosowany w bólach żołądka, wrzodach i wspomaganiu trawienia, przeprowadzono szereg badań, które sprawdziły te właściwości Moringa oleifera. Okazuje się, że wyodrębniono wiele fitozwiązków, które hamują wzrost patogennych mikroorganizmów odpowiedzialnych za niektóre infekcje u ludzi. Ekstrakt wykazuje dobrą aktywność przeciwbakteryjną i przeciwgrzybiczną. Ponadto białko kationowe M. oleifera wywołuje uszkodzenie komórek bakteryjnych. Te właściwości zostały wykorzystane do naturalnego oczyszczania wód i dowiedziono, że zmniejszają nie tylko zanieczyszczenie, ale również ilość szkodliwych bakterii⁸. Przeprowadzono też kilka badań związanych z działaniem preparatów moringa na Helicobacter Pylori, która jest częstą przyczyną choroby wrzodowej żołądka i dwunastnicy. Okazało się, że ekstrakty z Moringa oleifera były silnymi inhibitorami wzrostu tych drobnoustrojów, co sugeruje, że może być ona alternatywną i bezpieczną metodą terapii⁶.

Ze względu na właściwości antyoksydacyjne nasion budzą one nadzieje, że mogą mieć właściwości chemoprewencyjne i wpływać na ograniczenie rozwoju nowotworów. Wyniki są niejednoznaczne. Badania dowiodły, że etanolowy ekstrakt z nasion nie miał istotnego wpływu na hamowanie proliferacji komórek raka piersi i jelita grubego. Istnieją doniesienia o cytotoksycznym działaniu oleju na kilka linii komórek rakowych⁷. Ekstrakty z liści hamowały żywotność komórek ostrej białaczki szpikowej, limfoblastycznej oraz komórek raka wątroby, a także wykazywały skuteczność wobec komórek raka sutka i trzustki. Moringa wykazywała również zwiększenie skuteczności działania leku w komórkach. Ma działanie antyproliferacyjne na komórki raka piersi⁴.  Pojawiły się również doniesienia na temat owoców moringa, które hamowały proliferację komórek czerniaka⁸.

Badania na zwierzętach sugerują hepatoprotekcyjne, przeciwzwłókinieniowe i przeciwzapalne właściwości Moringa oleifera. Podawano szczurom z wywołanym uszkodzeniem wątroby ekstrakt etanolowy w ilości 1 g/kg m.c. przez 8 tygodni. W porównaniu do grupy kontrolnej miały niższy poziom AspAT, ALT, mniejszą aktywność komórek gwiaździstych odpowiedzialnych za progresję zwłóknienia i odnotowano poprawę markerów stanu zapalnego. Wykazano zwiększoną aktywność dysmutazy ponadtlenkowej ograniczającej reaktywne formy tlenu, które z kolei odpowiadają za aktywację komórek gwiaździstych. Co ciekawe w niektórych przypadkach efekty były porównywalne do działania sylimaryny – leku o właściwościach hepato-ochronnych i przeciwzwłóknieniowych. ⁹

Istnieją również doniesienia o osłabianiu przewlekłych immunologicznych reakcji zapalnych w niektórych schorzeniach, takich jak astma i reumatoidalne zapalenie stawów. U szczurów ekstrakt łagodził zapalenie oskrzelowo-pęcherzykowe, obniżał też obrzęk łapy, mediatory zapalne i chronił przed naciekiem limfocytarnym, niszczeniem kości i erozją chrząstki w następstwie zapalenia stawów^{10, 11}. Odnotowano  również obniżenie produkcji cytokin prozapalnych indukowanych dymem papierosowym, stymulował humoralną jak i komórkową odpowiedź immunologiczną u myszy z indukowanym niedoborem odporności. Pewne doniesienia sugerują, że proces fermentacji wzmacnia właściwości immunomodulujące moringa⁴. Wzbogacony w izotiocyjaniany ekstrakt z Moringa oleifera łagodził również objawy wrzodziejącego zapalenia okrężnicy u myszy¹².

Sproszkowane nasiona podawane szczurom przez 8 tygodni w ilości 750 mg dziennie, zmniejszyło częstość akcji serca w nocy oraz polepszyło funkcję rozkurczową, ponadto zmniejszyło grubość przedniej ściany lewej komory oraz zmniejszało zwłóknienie w lewej komorze. Nie zmniejszyło to jednak ciśnienia krwi⁷.

U szczurów z cukrzycą wywołaną streptozotycyną podawano przez 4 tygodnie sproszkowane nasiona. W grupie badanej odnotowano niższy poziom glukozy i hemoglobiny glikowanej niż u szczurów nieleczonych. Badanie histologiczne wykazało, że w przypadku grupy suplementowanej tkanka trzustki została przywrócona do prawidłowej struktury i nie wykazano zmian patologicznych¹³. Liście zawierają szereg związków wpływających na homeostazę glukozy. Izotiocyjaniany zmniejszają oporność na insulinę oraz glukoneogenezę wątrobową, kwasy fenolowe i flawonoidy wpływają na masę i funkcjonowanie komórek β oraz zwiększają wrażliwość na insulinę w tkankach obwodowych. Główne mechanizmy działania dotyczą zapobiegania i przywracania integralności i funkcji komórek β, zwiększania aktywności insuliny, poprawy wychwytu glukozy i jej wykorzystania⁴. Najnowsze badania przeprowadzone z udziałem 32 pacjentów nie wykazały statystycznej istotności co do hemoglobiny glikowanej, nie zauważono również zmian w poziomie AspAT i ALT¹⁴.

Podobne działanie regeneracyjne zaobserwowano u szczurów, u których indukowano uszkodzenie kory mózgowej poprzez podawanie aluminium (100 mg/kg chlorku glinu) oraz suplementowano 300mg/kg ekstraktu z moringa. Nie odnotowano istotnej statystycznie różnicy stężenia aluminium w surowicy krwi jednak grupa suplementowana moringa wykazywała mniej cech zwyrodnieniowych kory czołowej w porównaniu z grupą kontrolną.¹⁵ Przeprowadzano również badania na szczurach i myszach, których wyniki sugerowały korzystne działanie w przypadku choroby Alzheimera i Parkinsona. Działanie przypisuje się właściwościom przeciwzapalnym i antyoksydacyjnym rośliny.⁴ Moringa działała również ochronnie na szczury eksponowane na kadm¹⁶.

Ekstrakty z liści Moringa oleifera wykazały również działanie hipolipidemiczne poprzez hamowanie lipazy i esterazy cholesterolowej oraz HMG-Co-A regulującej wchłanianie cholesterolu. Ponadto liście zawierają wspomniany już wcześniej β-sitosterol. Saponiny zawarte w liściach wiążą się z kwasami żółciowymi zwiększając ich wydalanie i stymulują ich produkcję z cholesterolu⁴.

Przeprowadzono badania, w których podawano 1400 mg ekstraktu z liści Moringa oleifera w postaci kapsułek przez trzy tygodnie kobietom z rozpoznaną anemią z powodu niedoboru żelaza. Suplement ten podawano jako uzupełnienie terapii siarczanem żelaza(II) (200 mg). Odnotowano istotny statystycznie wzrost hemoglobiny, ferrytyny, MCHC, RDW oraz zmniejszenie liczby płytek krwi. Autorzy sugerują, że kobiety cierpiące na anemię mogą czerpać dodatkową korzyść uzupełniając terapię o suplementację ekstraktem moringa¹⁷.

Jeśli chodzi o przesłanki z medycyny ludowej na temat zwiększenia produkcji mleka przez matki karmiące istnieją pewne dowody, że przyjmowanie preparatów z liści Moringa oleifera może dawać taki efekt. Szeroko stosowane w Azji i Afryce jako żywność i preparaty lecznicze nie wykazały skutków ubocznych u matek karmiących^18,19. Brak natomiast danych na temat bezpieczeństwa Moringa oleifera u niemowląt karmionych piersią. Prowadzono jednak badania na zwierzętach, które sugerują pozytywne korzyści dla samych krów jak i podniesienie jakości produkowanego mleka. Dodatek suplementu moringa do paszy zwierząt spowodowało zwiększenie produkcji mleka oraz zawartość tłuszczu i wpłynęło również na profil kwasów tłuszczowych w mleku. Wzrósł procentowy udział MUFA i PUFA oraz kwasów tłuszczowych omega 3 w porównaniu z grupą kontrolną. Dodatkowo  stężenie peroksydazy glutationowej w grupie suplementowanej moringa było wyższe²⁰.

Ogólnie wyniki badań zarówno z udziałem zwierząt jak i ludzi są obiecujące. Sugerują one wysoki stopień bezpieczeństwa stosowania preparatów moringa. Chociaż w wielu miejscach na świecie moringa jest spożywana zwyczajowo i wskazuje się na ogromny potencjał w żywieniu dzieci i kobiet ciężarnych odradza się jednak stosowanie preparatów Moringa oleifera kobietom w ciąży i osobom o słabym zdrowiu ze względu na niedostateczną ilość badań²¹. Wszystkie części rośliny są jadalne, a sama roślina charakteryzuje się szybkim tempem wzrostu, co sugeruje, że mogłaby być świetnym wsparciem w walce z niedożywieniem w krajach trzeciego świata. Potrzeba jednak więcej badań z udziałem ludzi, które ostatecznie potwierdzałyby efekty terapeutyczne Moringa oleifera.