Już w 460 p.n.e. Hipokrates głosił, że „woda jest najważniejsza dla tych, którzy chcą być zdrowi”. Ponadto zaobserwował on, iż starsi dorośli wykazywali ogólny spadek całkowitej wody w organizmie, a nawet deklarowali, iż utrata wody była przyczyną wszystkich objawów starzenia. Dziś liczne badania z udziałem osób starszych potwierdzają ten klasyczny dogmat o spadku nawodnienia organizmu postępującym wraz z wiekiem¹.

Woda stanowi składnik każdego żywego organizmu, a dostęp do niej jest warunkiem istnienia w przyrodzie. Należy zdawać sobie sprawę z mnogości procesów biologicznych zachodzących w organizmie, w których uczestniczy woda, mianowicie:

• bierze udział w transporcie wewnątrzkomórkowym składników pożywienia,
• stanowi materiał budulcowy komórek i tkanek,
• warunkuje właściwe środowisko dla większości procesów metabolicznych,
• uczestniczy w termoregulacji oraz w regulacji gospodarki wodno-elektrolitowej i kwasowo-zasadowej^{2, 3}.

Definicja odwodnienia i jego rodzaje

Odwodnienie (inaczej dehydratacja) można zdefiniować jako istotne klinicznie zmniejszenie całkowitej ilości wody w organizmie, które może wystąpić z utratą elektrolitów lub bez niej. Dehydratacja może wynikać zarówno z niedostatecznej podaży, jak również z zaburzeń wchłaniania lub nadmiernej utraty płynów^{4, 5}.

Wyróżnia się trzy typy odwodnienia:

• izotoniczne,
• hipertoniczne,
• hipotoniczne^{2, 6, 7}.

Odwodnienie izotoniczne (izoosmolarne) występuje w momencie obniżenia się poziomu płynów w przestrzeni zewnątrzkomórkowej przy utrzymaniu na niezmienionym poziomie płynów w przestrzeni wewnątrzkomórkowej.

Do odwodnienia hipotonicznego (hipoosmolarnego) dochodzi, gdy utrata elektrolitów przewyższa utratę wody. Główną przyczyną tego stanu jest uzupełnianie niedoboru lub strat wody płynami bezelektrolitowymi⁷.

Odwodnienie hipertoniczne (hiperosmolarne) zwane hipertonią – to wynik ujemnego bilansu wolnej wody, podczas którego dochodzi do hipermolarności płynów ustrojowych. Warto pokreślić, że ten rodzaj odwodnienia może być spowodowany niedostateczną podażą płynów, np. w wyniku zaburzeń pragnienia, co jest zjawiskiem powszechnie obserwowanym wśród osób starszych2. Wśród pozostałych przyczyn hipertonii wymienia się utratę wody przez płuca, nerki czy skórę. Objawami, zależnymi od stopnia odwodnienia oraz tempa jego narastania, są między innymi: wzmożone uczucie pragnienia, suchość błon śluzowych i skóry, skąpomocz, osłabienie, brak koncentracji, splątanie, po drgawki i śpiączkę. U osób odwodnionych zaobserwować można również gorączkę oraz spadek diurezy przy wysokiej gęstości moczu^{2, 7, 8}. Dysnatremia, zwłaszcza hipernatremia, wiążą się również ze zwiększoną śmiertelnością – do 70% w ciężkich przypadkach10. Więcej na temat roli wody w organizmie człowieka znajduje się w artykule Agnieszki Senk Woda jako niezbędny składnik homeostazy przestrzeni komórkowych („Współczesna Dietetyka” nr 15).