DOBRE I ZŁE TŁUSZCZE W DIECIE – WŁAŚCIWOŚCI NAJWAŻNIEJSZYCH KWASÓW TŁUSZCZOWYCH

Tłuszcz pokarmowy to źródło energii potrzebnej do prawidłowego rozwoju i utrzymania funkcji życiowych organizmu oraz niezbędnych nienasyconych kwasów tłuszczowych, których organizm sam nie jest w stanie wytworzyć, to również materiał budulcowy dla błon komórkowych. Dzięki obecności tłuszczu następuje wchłanianie witamin w nim rozpuszczalnych, czyli witamin A, D, E i K^7,11. Wyróżniamy kwasy tłuszczowe nasycone, jednonienasycone i wielonienasycone, które stanowią 95% spożywanego tłuszczu, reszta tłuszczu spożywana jest w postaci glicerolu⁵ .

NASYCONE KWASY TŁUSZCZOWE (NKT)

Dominują w tłuszczach zwierzęcych, mają stałą konsystencję w temperaturze pokojowej. Według licznych badań naukowych, tłuszcze te wykazują negatywny wpływ na organizm, gdyż zwiększają stężenie cholesterolu całkowitego oraz frakcji LDL we krwi, a także obniżają tolerancję glukozy, a to z kolei prowadzi do rozwoju chorób układu sercowo-naczyniowego. Dotyczy to głównie kwasów palmitynowego, mirystynowego, laurowego i w mniejszym stopniu stearynowego^7,18. Z tego też względu, wg wytycznych Europejskiego Towarzystwa Kardiologicznego i Europejskiego Towarzystwa Badań nad Miażdżycą (ESC/EAS) z 2019 r., zaleca się ograniczenie udziału nasyconych kwasów tłuszczowych do 10% całkowitej energii diety, a w przypadku hipercholesterolemii poniżej 7% i zastąpienia ich nienasyconymi kwasami tłuszczowymi. Jest to zbieżne z wytycznymi Polskiego Towarzystwa Dietetyki, które w profilaktyce i leczeniu ChUK zaleca ograniczenie podaży tłuszczu ogółem poniżej 30% całkowitej energii z diety, natomiast nasyconych kwasów tłuszczowych poniżej 7% energii^3,18.

JEDNONIENASYCONE KWASY TŁUSZCZOWE (JNKT)

JNKT mogą pełnić rolę ochronną w zapobieganiu rozwojowi miażdżycy i wystąpieniu chorób serca. Jak przedstawiono w wytycznych PTL/KLRwP/ PTK „w przypadku zamiany 1% energii pochodzącej z NKT na energię z jednonienasyconych kwasów tłuszczowych można zredukować stężenia osoczowe LDL o 1,6 mg/dl, a zamianą na energię z wielonienasyconych kwasów tłuszczowych uzyskuje się redukcję LDL-C o 2 mg/dl¹².

WIELONIENASYCONE KWASY TŁUSZCZOWE (WNKT)

Ta grupa kwasów tłuszczowych zasługuje na szczególną uwagę, gdyż są one kluczowe w prewencji i leczeniu chorób układu krążenia. Zaliczamy do nich niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe (NNKT): linolowy (LA) i alfa-linolenowy (ALA), których organizm człowieka sam nie jest w stanie zsyntetyzować, dlatego muszą być one dostarczone z dietą. Kwasy te są prekursorami niezwykle istotnych dla prawidłowego funkcjonowania organizmu długołańcuchowych wielonienasyconych kwasów tłuszczowych (tzw. LC-PUFA): kwas linolowy ulega przemianie do kwasu arachidonowego (AA) – rodzina omega-6, a kwas alfa-linolenowy do kwasu eikozapentaenowego (EPA) i dokozaheksaenowego (DHA) – rodzina omega-3. Kwasy AA i EPA są następnie substratami do syntezy eikozanoidów określanych jako hormony tkankowe: tromboksanów (TXA), prostaglandyn (PG), prostacyklin (PGI) i leukotrienów (LTB), wpływających na regulację czynności układu sercowo-naczyniowego, ciśnienie krwi, formowanie się skrzepów wewnątrznaczyniowych, stężenie trójglicerydów w osoczu i procesy zapalne^2,7,9-10. NNKT wykazują korzystny wpływ na profil lipidowy poprzez zmniejszanie stężenia cholesterolu całkowitego i frakcji LDL oraz trójglicerydów, natomiast podnoszą stężenie cholesterolu HDL⁷ . Kwasy tłuszczowe omega-3 hamują powstawanie zakrzepów w naczyniach wieńcowych (działają przeciwzapalnie, przeciwagregacyjnie), obniżają ciśnienie krwi oraz zapobiegają zaburzeniom rytmu serca (działają rozkurczowo i przeciwarytmicznie)^3,7. Dieta bogata w NNKT przyczynia się do redukcji ryzyka zgonu z powodu chorób układu sercowo-naczyniowego. W badaniu Kupio Ischemic Heart Disease Risk Factor Study, najmniej zgonów wieńcowych odnotowano u osób z najwyższą podażą energii z WNKT n-6 (≥ 3,3%) i z WNKT n-3 (≥ 0,7%), a najwięcej – u tych z najniższym spożyciem tych tłuszczów¹⁷.

Tabela 1. Porównanie składu popularnych tłuszczów roślinnych i zwierzęcych

Opracowano na podstawie: H. Kunachowicz, I. Nadolna, B. Przygoda, K. Iwanow, Tabele składu i wartości odżywczej żywności, Wyd. Lek. PZWL, Warszawa 2018.

• https://fdc.nal.usda.gov/fdc-app.html#/food-details/789034/nutrients

TŁUSZCZE DOSTĘPNE NA RYNKU – KTÓRY WYBRAĆ W PREWENCJI KARDIOLOGICZNEJ

Na rynku dostępnych jest wiele różnych tłuszczów, jednak biorąc pod uwagę prewencję i leczenie chorób układu krążenia, do codziennego stosowania należy wybierać takie tłuszcze, które są bogate w nienasycone kwasy tłuszczowe, szczególnie NNKT, a ubogie w tłuszcze nasycone. W te wszystkie zalecenia bardzo dobrze wpisuje się olej rzepakowy, który dodatkowo jest bardzo dobrym źródłem witaminy E o właściwościach antyoksydacyjnych^8,11. Jak wynika z tabeli 1, największą część oleju rzepakowego stanowią jednonienasycone kwasy tłuszczowe, w tym główną – oleinowy oraz w niewielkich ilościach – gondolowy i palmitooleinowy, następnie kwasy tłuszczowe wielonienasycone, w tym linolowy (LA) należący do grupy kwasów tłuszczowych omega-6 i alfa-linolenowy (ALA) z rodziny omega-3. Najmniejszą część oleju rzepakowego stanowią kwasy tłuszczowe nasycone, w tym głównie palmitynowy, następnie stearynowy i w niewielkich ilościach arachidowy, behenowy⁶ . Choć oleje roślinne (poza kokosowym i palmowym) nie są źródłem nasyconych kwasów tłuszczowych, to jednak warto o tym pamiętać. Rozpatrując kwestie prewencji kardiologicznej, ogromne znacznie ma odpowiednie spożycie kwasów tłuszczowych z rodziny omega-3. Ich głównym źródłem są ryby, jednak z uwagi na niskie spożycie ryb w Polsce (według danych GUS w 2018 r. wynosiło niecałe 300 g/osobę/miesiąc), oleje roślinne są zalecanym źródłem kwasów tłuszczowych omega-34. Podkreśliło to również Polskie Towarzystwo Dietetyki w Standardach leczenia dietetycznego 2016, w którym możemy przeczytać, iż „Istotnym źródłem kwasów tłuszczowych omega-3 są także produkty roślinne, takie jak olej lniany, olej rzepakowy, orzechy włoskie, olej sojowy”³. Olej rzepakowy, który zaraz po oleju lnianym, jest drugim najbogatszym źródłem kwasów omega-3 (kwas alfa linolenowy ALA), ma go 10 razy więcej niż oliwa z oliwek. Warto przy tym podkreślić, że już 2 łyżki oleju rzepakowego pokrywają dzienne zapotrzebowanie na ALA, który jest prekursorem EPA i DHA8. W badaniu Schwingshackl L. i wsp. wykazano, że bogate w nienasycone kwasy tłuszczowe oleje, w tym właśnie olej rzepakowy, zmniejszają stężenie LDL‑C (od -0,42 do -0,20 mmol/l), jeśli się nimi zastąpi produkty o dużej zawartości NKT, takie jak masło lub smalec16. Również z przedstawionych przez AHA (American Heart Association) badań wynika, iż zastąpienie kwasów tłuszczowych nasyconych kwasami tłuszczowymi wielonienasyconymi pochodzącymi z olejów roślinnych przyczyniło się do redukcji chorób układu sercowo-naczyniowego o ok. 30%14. W metaanalizie 27 badań przedstawionych przez Saeed i wsp. również zaobserwowano korzystny wpływ oleju rzepakowego na profil lipidowy. Wyniki tej analizy pokazują, iż spożycie oleju rzepakowego istotnie wpłynęło na obniżenie cholesterolu całkowitego badanych (-7,24 mg/dl, 95% CI, -12,1 do -2,7), a także cholesterolu LDL (-6,4 mg/dl, 95% CI, -10,8 do -2) bez wpływu na pozostałe lipidy (m.in. HDL czy trójglicerydy). Poza tym stwierdzono, że najlepsze efekty zaobserwowano przy spożyciu dłuższym niż 30 dni i u osób powyżej 50. r.ż.15 Podsumowując, w prewencji chorób układu krążenia, bardzo ważne jest zalecenie ograniczenia spożycia tłuszczów nasyconych na rzecz tłuszczów nienasyconych. Oleje roślinne, w tym szczególnie olej rzepakowy, to źródło korzystnych dla zdrowia kwasów tłuszczowych o udokumentowanych właściwościach zdrowotnych. Jest źródłem nienasyconych kwasów tłuszczowych, w tym niedoborowych w naszej diecie, kwasów tłuszczowych z rodziny omega-3 o działaniu kardioprotekcyjnym.  
 

Sfinansowano z Funduszu Promocji Roślin Oleistych