Wzrost częstości występowania zaburzeń odżywiania spowodował pojawienie się wielu pytań na temat roli emocji w ich etiologii. Coraz większą wagę przywiązuje się do czynników psychologicznych i emocjonalnych w powstawaniu nieprawidłowych wzorców odżywiania¹.

Apetyt a głód

Pojęcia głodu i apetytu, mimo że często stosowane zamiennie, wymagają rozróżnienia. Głód jest oznaką potrzeby biologicznej i odnosi się do fizjologicznych odczuć spowodowanych niedoborem składników pokarmowych. Aktywizuje zachowania popędowe nakierowane na zdobycie pokarmu, a także wyzwala fizjologiczne objawy przygotowujące do jedzenia, takie jak: ślinienie, uwolnienie insuliny, wydzielanie kwasów żołądkowych. Apetyt natomiast jest psychologiczną chęcią spożycia określonego rodzaju pokarmu. To wyuczone zachowanie związane z zaspokojeniem potrzeb psychologicznych. Jego pojawienie się może być wyzwalane przez bodźce zmysłowe (np. widok, zapach apetycznego dania), emocjonalne (np. przeżywane emocje lub napięcie psychiczne), poznawcze (np. godzina) lub społeczne (np. poczęstunek z okazji święta)^{2, 3}.

Emocje

Mimo że literatura dotycząca emocji jest bardzo obszerna, wciąż nie ma jednej ogólnie przyjętej definicji emocji. Większość teoretyków jest zgodna co do tego, że emocje są subiektywnym, złożonym zespołem zmian cielesnych i psychicznych obejmujących pobudzenie fizjologiczne, uczucia, procesy poznawcze i reakcje behawioralne powstające w odpowiedzi na sytuację uznaną za ważną dla danej osoby⁴. Na pobudzenie fizjologiczne składają się zmiany neurohormonalne, trzewiowe i mięśniowe. Uczucia odnoszą się do ogólnego stanu afektywnego (pozytywny/negatywny), jego intensywności, a także specyficznego tonu uczuciowego (np. radość, złość). Procesy poznawcze, szczególnie ważne w kontekście roli emocji w jedzeniu, obejmują interpretację aktualnej sytuacji i własnego pobudzenia, a także analizę wcześniejszych doświadczeń oraz przewidywania co do przyszłości. Reakcje behawioralne − to zarówno ekspresja emocji (np. śmiech, płacz), jak i złożone zachowania ukierunkowane na działanie, które często są wyuczoną reakcją. Co ważne, emocje można postrzegać świadomie lub nieświadomie. Przeprowadzone badania pokazały, że różne emocje mają odmienny wpływ na zachowania żywieniowe⁵.

Jedzenie emocjonalne

Na przestrzeni lat zaobserwowano związek między emocjami przeżywanymi przez ludzi i wybieranymi przez nich produktami żywnościowymi. Zarówno silne i świadome, jak i delikatne i nieświadome emocje wpływają na zachowania żywieniowe ludzi. Jedzenie emocjonalne oznacza jedzenie z przyczyn innych niż głód fizyczny, a także zmianę w sposobie jedzenia w odpowiedzi na emocjonalne bodźce⁶.

Emocjonalne jedzenie występuje epizodycznie, a nie regularnie. Wiąże się z różnymi emocjami u różnych osób − zarówno z negatywnymi uczuciami złości, lęku, niskiego poczucia własnej wartości, bezsilności, znudzenia, jak i z pozytywnymi, jak radość czy ekscytacja. Zazwyczaj wiąże się z jedzeniem wysokokalorycznych lub wysokowęglowodanowych produktów, często słodyczy, przeważnie w nadmiarowych ilościach, dlatego może doprowadzić do wielu problemów zdrowotnych i nadwagi. Jego epizody występują najczęściej w porze kolacji lub w formie przekąsek pomiędzy głównymi posiłkami, a osoby jedzące emocjonalnie spożywają swoje „emocjonalne posiłki” w samotności i w tajemnicy, najczęściej w domu. Emocjonalne jedzenie występuje powszechnie u różnych klas społecznych i płci^{1, 6}.

Emocjonalne jedzenie a stres

Coraz więcej badań sugeruje, że stres oddziałuje na nasze zdrowie, nie tylko wpływając na nastrój i samopoczucie, ale także poprzez zmiany w zachowaniu, np. w wyborze i spożyciu pokarmów⁷. Naturalnie występujące epizody stresu są związane ze spożywaniem bardziej kalorycznych i tłustych potraw, a także słodyczy (czekolady), zwiększeniem ilości spożywanych przekąsek między posiłkami oraz z nieregularnością posiłków. Spożywanie wysokokalorycznych przegryzek wpływa na zmniejszenie spożycia głównych posiłków i warzyw^{7, 8}.

Jednak wyniki badań nie są jednoznaczne. Wykazano⁶, że jedynie 30% osób zwiększa spożycie żywności pod wpływem stresu, natomiast średnio 48% osób zestresowanych zmniejsza ilość przyjmowanego pokarmu. Wyniki innego badania pokazują, że wśród kobiet, które zwiększały spożycie pod wpływem stresu, 71% było na diecie, a wśród osób, które deklarowały brak zmian w sposobie żywienia lub zmniejszenie jego ilości, 35% było na diecie7. Wydaje się zatem, że restrykcyjna dieta może być najważniejszym czynnikiem prognostycznym przejadania się podczas stresu⁸.