Układ białokrwinkowy

Układ białokrwinkowy w badaniu morfologii krwi obejmuje całkowitą liczbę białych krwinek, inaczej leukocytów (WBC), na które składają się:

• neutrofile (NEU),
• limfocyty (LYM),
• monocyty (MON),
• eozynofile (EOS),
• bazofile (BAS).

Pierwszym krokiem przy interpretacji układu białokrwinkowego powinno być ustalenie, czy liczba leukocytów jest w zakresie referencyjnym, a następnie – która frakcja komórek nie mieści się w nim. Liczby poszczególnych białych krwinek są podawane jako wartości bezwzględne wyrażone w tysiącach na mikrolitr (tys/μl) oraz względne wyrażone w procentach całkowitej liczby krwinek białych (tzw. wzór odsetkowy). Stwierdzenia nadmiaru lub niedoboru poszczególnych komórek dokonuje się tylko na podstawie wartości bezwzględnych, dlatego analizowanie tylko wzoru odsetkowego jest często źródłem błędu interpretacji wyniku. Na przykład kiedy dochodzi do wzrostu procentowego jednej frakcji komórek (np. neutrofili), wypierają one inne frakcje komórek, powodując spadek ich poziomu (np. limfocytów), jednak ich liczby bezwzględne pozostają w zakresie normy (tabela 1). Wyjątkiem od tej reguły jest względny wzrost limfocytów, który może wskazywać na zakażenie wirusowe^1-3.

Największy odsetek leukocytów stanowią neutrofile, a ich liczba we krwi waha się w granicach 45–70%. Tak duże wahania wynikają stąd, iż neutrofile częściowo przebywają na obrzeżach naczyń krwionośnych, tzw. pula marginalna. Pod wpływem różnych czynników, jak wyrzut kortyzolu w trakcie stresu, wysiłek fizyczny czy zakażenie, pula marginalna zostaje „uwolniona” do krążenia, zwiększając liczbę neutrofili we krwi.

Neutrofile pełnią istotną rolę w odpowiedzi na zakażenia bakteryjne i grzybicze, dlatego ich wzrost (neutrofilia) będzie obserwowany w trakcie tych zakażeń. Oprócz tego biorą czynny udział w stanie zapalnym poprzez tzw. wybuch tlenowy, który przebiega z uwolnieniem dużej ilości wolnych rodników, mając na celu uszkodzenie patogenów. Dlatego wszystkie patologie przebiegające ze współistniejącym stanem zapalnym i uszkodzeniem tkanek, jak choroby z autoagresji (np. reumatoidalne zapalenie stawów), urazy, krwotoki, choroby metaboliczne czy nowotwory, będą powodowały neutrofilię. W tym przypadku neutrofilia bardzo często współistnieje z podwyższoną liczbą monocytów. Ponadto przegrzanie organizmu, spożycie posiłku przed pobraniem, ciąża i palenie papierosów może spowodować wzrost liczby neutrofili. Fizjologicznie neutrofilia występuje u dzieci do około 7 roku życia (u noworodków jest to nawet 20 tys/μl, co u osoby dorosłej mogłoby wskazywać np. na białaczkę). Zasada ta dotyczy wszystkich frakcji leukocytów.

Spadek liczby neutrofili (neutropenia) występuje w chorobach wirusowych (np. grypie), niektórych bakteryjnych (np. gruźlica), uszkodzeniu szpiku, ostrych białaczkach oraz przy leczeniu cytostatykami. Neutropenia może być spowodowana przyjmowaniem leków (tyreostatyków, leków przeciwzapalnych, antybiotyków) lub niedoborami witaminy B₁₂ i kwasu foliowego, dlatego neutropenia bardzo często towarzyszy niedokrwistości megaloblastycznej. Jednym z pierwszych zauważalnych objawów neutropenii są częste lub przewlekłe zakażenia bakteryjne.

Drugą co do wielkości frakcją komórek krwi są limfocyty, które stanowią 15–40% leukocytów. Limfocyty są bardzo zróżnicowaną grupą komórek i dzieli się je na: limfocyty B, limfocyty T i komórki NK. W badaniu morfologii krwi nie oznacza się poszczególnych populacji limfocytów, to badanie trzeba zlecić osobno. Wzrost poziomu limfocytów (limfocytoza) jest charakterystyczny dla zakażeń wirusowych (np. opryszczka, półpasiec, świnka), w przeciwieństwie do neutrofili, która jest przede wszystkim związana z zakażeniami bakteryjnymi. Wzrost liczby limfocytów obserwuje się również w chorobach z autoagresji (np. chorobie Leśniowskiego-Crohna, chorobie Hashimoto). Bardzo wysoka limfocytoza może być oznaką białaczki lub chłoniaka (wartości przekraczające nawet kilkunastokrotnie wartości normy). Nieznaczna limfocytoza może wystąpić w trakcie menstruacji, u osób nadużywających alkoholu, nałogowych palaczy oraz pod wpływem stresu.

Spadek liczby limfocytów (leukopenia), szczególnie u dzieci, może świadczyć o niedoborach odporności i wymaga specjalistycznej diagnostyki przeprowadzonej przez immunologa. Innymi przyczynami mogą być: zakażenia w początkowym etapie, choroby z autoagresji (np. tkanki łącznej), przewlekły stres, niedożywienie, białaczki.

Monocyty stanowią 2–8% leukocytów i są największymi komórkami ludzkiej krwi. Po kilku dniach przedostają się z krwioobiegu do tkanek, przekształcając się w makrofagi tkankowe, które fagocytują (w uproszczeniu: pełnią rolę „odkurzacza tkankowego”) martwe tkanki i drobnoustroje. Mają one duże zdolności migracyjne i mogą w bardzo efektywny sposób przemieszczać się do tkanek, w których toczy się proces zapalny.

Wzrost poziomu monocytów (monocytoza) obserwuje się w zakażeniach bakteryjnych, wirusowych i pasożytniczych (np. gruźlica, mononukleoza zakaźna, malaria), chorobach z autoagresji we wczesnym stadium (np. nieswoiste choroby zapalne jelit, reumatoidalne zapalenie stawów), nowotworach oraz po intensywnym wysiłku fizycznym, w ciąży i u palaczy.