Starzenie się jest procesem złożonym, ingerującym w działanie wielu układów, w tym także układu odpornościowego. Koncepcja immunostarzenia odzwierciedla zmiany związane z wiekiem zachodzące w układzie immunologicznym zarówno w mechanizmach odpowiedzi wrodzonej, jak i nabytej, które przekładają się na zmiany w generowaniu odpowiedzi przeciw własnym i obcym antygenom.

Obniżenie ilości komórek uczestniczących w obronie organizmu oraz znaczne osłabienie ich funkcji u osób starszych przyczynia się do zwiększonej podatności na choroby infekcyjne, gorszej odpowiedzi na szczepienia, zwiększenia częstości występowania nowotworów, chorób autoimmunologicznych i innych chorób przewlekłych charakteryzujących się występowaniem stanu zapalnego.

Ze względu na swoistość działania można wyróżnić odpowiedź immunologiczną:

• wrodzoną (nieswoistą) − obejmującą anatomiczne bariery (skóra, błony śluzowe) oraz działanie komórek, takich jak: monocyty/makrofagi, komórki NK i komórki dendrytyczne,
• nabytą (swoistą) − obejmującą mechanizmy odpowiedzi humoralnej (związanej z limfocytami B i przeciwciałami) oraz komórkowej (związanej z działaniem limfocytów T).

U osób w wieku podeszłym obydwa rodzaje odpowiedzi immunologicznej ulegają pogorszeniu, jednak odpowiedź nabyta, zarówno humoralna, jak i komórkowa, jest znacznie bardziej dotknięta procesem starzenia^{1, 2}.

Zmiany odpowiedzi immunologicznej

Odpowiedź wrodzona

Skóra i błony śluzowe

Skóra i błony śluzowe stanowią mechaniczną barierę i pierwszą linię obrony przed patogenami. Wraz z wiekiem obniża się tempo powstawania nowych komórek skóry, ilość wydzielanego potu oraz sebum, co prowadzi do zmian strukturalnych skóry, m.in. do spłycenia naskórka, zanikania komórek Langerhansa, melanocytów, skóry właściwej i tkanki podskórnej. W błonach śluzowych (głównie nosa) działanie "aparatu" śluzówkowo-rzęskowego (usuwającego wirusy) praktycznie nie ulega zmianie pod wpływem wieku, podobnie jak poziom sekrecyjnych przeciwciał sIgA, z którymi w pierwszej kolejności stykają się antygeny atakujące błony śluzowe^{1, 2}.

Komórki dendrytyczne

Komórki dendrytyczne odpowiadają za pierwsze rozpoznanie patogenów, ich fagocytozę, migrację do regionalnych węzłów chłonnych, indukują „dziewicze” limfocyty T, regulują odpowiedź limfocytów B i komórek NK, przez co stanowią pomost między odpowiedzią wrodzoną i nabytą. U osób starszych ogólna liczba komórek dendrytycznych nie zmienia się istotnie, jednak ich pewne subpopulacje ulegają zmniejszeniu. Wraz z wiekiem stwierdza się zmiany w funkcjonowaniu receptorów PRRs (ang. pattern recognition receptors), co powoduje znacznie słabsze rozpoznawanie patogenów przez komórki dendrytyczne. Sam proces fagocytozy i migracji także jest osłabiony, za co z kolei odpowiadają zaburzenia w funkcjonowaniu szlaku 3-kinazy fosfatydyloinozytolu^{1, 2}.