Determinacja i nastawienie prozdrowotne są istotnymi czynnikami wpływającymi na formowanie prawidłowych nawyków sprzyjających możliwie długiemu podtrzymaniu dobrostanu. Gwałtownie zmienia się struktura demograficzna, więc wykorzystanie owych zjawisk wydaje się szczególnie istotne nie tylko ze względów zdrowotnych, ale również ekonomicznych i społecznych. Statystyki wykazały, że w 2005 roku w Polsce było 5,9 mln osób w wieku powyżej 60. roku życia, zaś w 2030 roku będzie ich już ponad 9 milionów⁵. Chorobę Alzheimera rozpoznaje się u około 1% osób sześćdziesięcioletnich. Ryzyko rozwoju  choroby rośnie z wiekiem i dotyczy blisko 50% osób w 90 roku życia⁶. W wielu ośrodkach naukowych na całym świecie prowadzone są intensywne badania mające na celu precyzyjne określenie patomechanizmu schorzenia, którego obraz neuropatologiczny charakteryzuje się występowaniem zwyrodnień neurofibrylarnych i złogów amyloidu zewnątrzkomórkowego pod postacią blaszek amyloidowych⁷. Zmiany neurozwyrodnieniowe skutkują spadkiem poziomu substancji przekaźnikowych, w tym obniżeniem syntezy acetylocholiny – neuroprzekaźnika o kluczowym znaczeniu dla procesów mnestycznych, i prowadzą do obumierania neuronów oraz zaniku połączeń międzykomórkowych⁸. Od lat poszukiwane są skuteczne formy terapii, profilaktyki i optymalne wzorce zachowań prozdrowotnych spowalniających progres zaburzeń, a także prewencję neurodegeneracji.

Warto przyjrzeć się bliżej specyfice trudności, z jakimi w życiu codziennym zmagają się chorzy z chorobą Alzheimera. Czy deficyty związane z rozwojem schorzenia mogą być pochodną nieprawidłowej diety? W jaki sposób błędy dietetyczne wzmagają symptomy? I wreszcie, jak zaburzenia poznawcze, zmiany w zakresie motoryki oraz osobowości mogą modyfikować zwyczaje żywieniowe, przyczyniając się do dalszego rozwoju choroby?

Czy to jest choroba Alzheimera?

Osoby doświadczające pogorszenia funkcjonowania poznawczego często zgłaszają się do specjalistów z przekonaniem, że źródłem ich problemów w codziennym funkcjonowaniu jest utrata pamięci. Często okazuje się, że zjawiska subiektywnie interpretowane jako objawy choroby Alzhaimera mają inne podłoże, na przykład związane z naturalnymi procesami starzenia. Pogorszenie funkcjonowania poznawczego, w szczególności dla osób „wysoko funkcjonujących”, to znaczy z wyjściowo wysokim poziomem sprawności i analogicznymi wymaganiami wobec siebie, jest doświadczeniem trudnym do zaakceptowania. Jednak nie każda manifestacja deficytów kognitywnych wynika z neurodegeneracji alzheimerowskiej. Osłabienie procesów uwagi dowolnej, podzielności, selektywności czy przerzutności wpływa na obniżenie zasobu zapamiętywanych informacji. Podobnie gorsze postrzeganie, rozumienie językowe czy obniżona organizacja procesów poznawczych przyczyniają się do nieprecyzyjnego i ograniczonego zakresu uczenia się, a ich przyczyny mogą być związane z rozwojem różnych schorzeń (nadciśnienia tętniczego, chorób tarczycy, nerek, cukrzycy, depresji i wielu innych) bądź wynikać np. z niedoborów tiaminy. W najczęstszym, typowym przebiegu choroby Alzheimera pierwsze objawy kliniczne obejmują trudności w zapamiętywaniu nowych informacji, ograniczenie pamięci bieżącej przy zachowanej pamięci wydarzeń z odległej przeszłości, osłabienie orientacji w czasie i w mniejszym stopniu w miejscu. Ponadto stopniowo porzucane zostają obowiązki oraz hobby wymagające podejmowania skomplikowanych aktywności. Jest to amnestyczny wariant schorzenia, w którym objawem osiowym są zaburzenia pamięci epizodycznej, a pozostałe sprawności poznawcze, w tym myślenie i rozwiązywanie problemów oraz organizacja złożonych czynności, ulegają stopniowemu pogorszeniu. W przebiegu choroby dochodzi również do zmian w funkcjonowaniu emocjonalnym i osobowości¹⁵. Osłabienie sprawności kognitywnych prowadzi do otępienia, którym to terminem określamy nabytą, nieodwracalną, postępującą w czasie deteriorację poznawczą. W przypadku otępienia w przebiegu choroby Alzheimera deficyty mogą dotyczyć również funkcji językowych, wzrokowo-przestrzennych, praksji lub funkcji wykonawczych i zaburzeń zachowania, co może oznaczać patomechanizm związany z nietypowo zlokalizowaną neurodegeneracją kory mózgowej, manifestujący się w postaci wariantów: logopenicznego, zaniku korowego tylnego (ang. posterior cortical atrophy, PCA), apraktycznego lub czołowego¹. Z biegiem czasu obserwowany jest progres zaburzeń prowadzący do utraty samodzielności i całkowitej zależności chorego od opiekunów.

Rozpoznanie choroby Alzheimera wymaga przeprowadzenia szeregu procedur medycznych i neuropsychologicznych. Holistyczna diagnostyka wymaga współpracy zespołu specjalistów, w tym lekarzy: geriatry, neurologa, psychiatry oraz neuropsychologa. Pierwszy etap obejmuje zebranie szczegółowego wywiadu od pacjenta i jego rodziny lub opiekuna. Istotne jest uzyskanie informacji dotyczących okresu, kiedy zauważono pierwsze niepokojące symptomy, dynamiki ich rozwoju, innych czynników mogących modyfikować obraz kliniczny, jak na przykład przeżywana żałoba, krytyczne wydarzenia życiowe, których doświadczył chory w ostatnich miesiącach. W celu weryfikacji poprawności rozpoznania konieczne jest również zebranie obserwacji dotyczących funkcjonowania emocjonalnego i radzenia sobie z czynnościami życia codziennego. Zwykle wykorzystuje się w tym celu Kliniczną Skalę Otępienia (ang. Clinical Dementia Rating, CDR), czyli semiustrukturyzowany wywiad z opiekunem oraz z osobą badaną. Skala pozwala ocenić sprawność w obrębie 6 kategorii: pamięci, orientacji, osądu i rozwiązywania problemów, spraw socjalnych i domu, hobby oraz dbałości o higienę osobistą.