Problem dotyczy niemal każdej grupy wiekowej i każdej populacji^{1, 2}. Stłuszczeniowa choroba wątroby (NAFLD – Non-Alkoholic Fatty Liver Disease) jest schorzeniem przebiegającym z różnego rodzaju objawami dotyczącymi samej wątroby, jak i z manifestacjami pozawątrobowymi. Obejmuje ona szerokie spektrum zaburzeń struktury i czynności wątroby związanych z jej stłuszczeniem u osób spożywających mniej niż 20 g czystego alkoholu dziennie. Choroba przebiega z nadmiernym gromadzeniem lipidów w hepatocytach, co powoduje zwiększanie ich objętości i uszkodzenie z przeładowania, wyrazem czego są podwyższone transaminazy (AST, ALT). Proste stłuszczenie wątroby (NAFL – Non-Alkoholic Fatty Liver) nie powoduje uszkodzenia hepatocytów, nie indukuje reakcji zapalnej czy włóknienia, a ryzyko progresji w kierunku marskości wątroby i jej niewydolności jest minimalne³¹. Bardziej zaawansowanym procesem jest NASH (Non-Alkoholic Staeato-Hepatitis) – niealkoholowe stłuszczeniowe zapalenie wątroby, w którym współistnieje stłuszczenie i zapalenie z uszkodzeniem hepatocytów (tzw. zwyrodnienie balonowate), z włóknieniem lub bez niego. W tym przypadku może dojść do progresji w kierunku marskości i niewydolności wątroby, a także wrasta ryzyko raka wątroby. Bardzo często końcowym i nieodwracalnym etapem przemian jest marskość wątroby, coraz częściej – rak wątrobowokomórkowy. Częstość występowania NAFLD jest ściśle związana z zaburzeniami metabolicznymi, a co za tym idzie – z zaburzeniami odżywiania, otyłością (zwłaszcza trzewną), cukrzycą, miażdżycą i dyslipidemią. Dlatego też bardzo często jest nazywana wątrobową manifestacją zespołu metabolicznego^{1–4, 8}.

Czy NAFLD stanowi problem?

Częstość występowania NAFLD w krajach zachodnich ocenia się nawet na 20–30% populacji, a w Azji – 15% społeczności. Ze względu na długoterminowe powikłania, takie jak wysokie ryzyko progresji w kierunku marskości wątroby czy raka wątrobowokomórkowego (HCC), z pozoru niewinna choroba przybiera zupełnie inny wymiar. Ocenia się, że na przestrzeni kolejnych dekad będzie to podstawowa przyczyna kierowania pacjentów do przeszczepu wątroby^{1, 2, 5}. Już teraz jest najczęściej rozpoznawaną chorobą przewlekłą wątroby i jej nieprawidłowej funkcji, obejmując 25% całej populacji ogólnej dorosłych², natomiast tylko w Stanach Zjednoczonych aktualnie jest drugim głównym wskazaniem do transplantacji wątroby i stanowi trzecią główną przyczynę raka wątrobowokomórkowego (HCC)⁶. Warto się zastanowić nad tym, jaka jest tak naprawdę etiologia choroby i czy możemy temu zapobiec. Czy podłożem do rozwoju NAFLD jest gromadzenie lipidów i tym samym indukcja stanu zapalnego? Inna hipoteza, polietiologiczna, obejmuje zarówno czynniki genetyczne, jak i środowiskowe, które wzajemnie nakładając się na siebie, mogą prowadzić do szybkiego uszkodzenia wątroby. W kwestii czynników genetycznych podkreślana jest rola polimorfizmu genów kodujących (przede wszystkim mikrosomalne białko transportujące transglutaminazy, transferaza fosfatydyloetanoloaminy, dysmutaza nadtlenkowa 2, receptory endotoksyn CD14, TNF-a, TGF-b).

Natomiast czynnikami środowiskowymi są: nieodpowiednia dieta bogata w węglowodany, zwłaszcza cukry proste (glukoza, fruktoza), uboga w wielonienasycone kwasy tłuszczowe i antyoksydanty oraz nadmierne spożycie alkoholu. Co prawda, pojawiły się badania argumentujące, iż ilość alkoholu do 10 g z czerwonego wytrawnego wina dziennie działa ochronnie na wątrobę, głownie w związku z licznymi polifenolami w nich zawartymi, oraz uwrażliwia receptory na insulinę, jednak nie można tego uznać za zalecenie profilaktyczne. Znany jest wpływ wielu leków na stłuszczenie wątroby, jak m.in. cytostatyki, tetracyklina (popularna w leczeniu trądziku przez wiele miesięcy), witamina A w nadmiarze, salicylany, duże dawki amiodaronu, estrogenów, glikokortykosteroidów, warfaryna, hydrazyna, walproinian sodu, gryzeofulwina, metotreksat czy nifedypina, stosowane zazwyczaj w terapiach przewlekłych. Innymi czynnikami są: gwałtowna utrata masy ciała, żywienie pozajelitowe, celiakia, zaburzenia hormonalne (niedoczynność tarczycy, przysadki, zespół policystycznych jajników), abetalipoproteinemia i hipobetaproteinemia. Warto zauważyć, że tak jak nie można wygrać z genetyką, tak na czynniki środowiskowe mamy znakomity wpływ, a więc zmiana nawyków żywieniowych może stanowić podstawowy prewencyjny element długofalowego działania ochronnego przed stłuszczeniową chorobą wątroby^7-9. Proste stłuszczenie wątroby jest stanem potencjalnie odwracalnym, jednak statystyki są nieubłagane – ok. 44–64% chorych w ciągu 3–7 lat rozwinie NASH, z tej grupy u kolejnych 21–26% rozwinie się zaawansowane włóknienie lub marskość w przeciągu kolejnych 8 lat, przy czym samo ryzyko HCC wynosi 8% w ciągu 5 lat10.

Oszacowano, iż podstawowymi i najważniejszymi czynnikami ryzyka i progresji NAFLD są:

• płeć męska – zachorowania 2 x częściej niż u kobiet,
• wiek powyżej 50 roku życia,
• dyslipidemia – hipertriglicerydemia z niskim poziomem liporotein o wysokiej gęstości (HDL),
• cukrzyca typu II,
• wysoki indeks masy ciała (BMI) oraz otyłość brzuszna (korelacja liniowa z nasileniem ryzyka > 30 BMI),
• długotrwałe spożywanie nawet umiarkowanych ilości alkoholu w połączeniu z nadmiernym obciążeniem kalorycznym i/lub otyłością,
• nadciśnienie tętnicze,
• brak aktywności fizycznej,
• wartość ALT 2-krotnie przewyższająca górną granicę normy^{7, 8, 11}.