Pojęcie „ultra” w kontekście zawodów wytrzymałościowych nie jest precyzyjnie zdefiniowane. Dla biegaczy wysiłkiem ultra jest kilometraż powyżej dystansu maratonu (42,195 km). W pracach naukowych dystans ultra określa się jako wysiłek trwający powyżej 4 godzin. Czas trwania zawodów może być jednak ekstremalnie zróżnicowany i wynosić nawet do kilkudziesięciu godzin.

Podczas wyścigów trwających powyżej kilkunastu godzin drastycznie wzrasta ryzyko wystąpienia ośrodkowego i obwodowego zmęczenia, zaburzeń gospodarki wodno-elektrolitowej, hipo- lub hipertermii, wyczerpania zasobów glikogenu czy też problemów żołądkowo-jelitowych. W ostatnich latach naukowcy znacznie częściej badają procesy zachodzące podczas długotrwałej aktywności fizycznej, co podyktowane jest m.in. rosnącą popularnością tego typu zawodów sportowych. Wyniki tych badań już dziś pozwalają, między innymi dzięki właściwej optymalizacji żywieniowej, przeciwdziałać większości z wymienionych problemów.

Dla zobrazowania przekrojowości wysiłków typu „ultra” warto wymienić kilka imprez sportowych organizowanych zarówno w Polsce jak i na świecie:

• Spartathlon – wyścig z Aten do Sparty, uznawany za jeden z najtrudniejszych biegów ulicznych w Europie. Trasa liczy 246 kilometrów, a limit czasowy wynosi 36 godzin.
• Marathon Piasków – 240 km po Saharze podzielonych na 6 etapów. Największym wyzwaniem jest wysoka temperatura dochodząca do 50°C, dodatkowo uczestnicy muszą nieść ze sobą cały swój sprzęt, ubrania oraz jedzenie. Organizatorzy zapewniają wodę – ok. 10 litrów dzienne. Start w zawodach to wydatek rzędu 5 tys. dolarów, co wynika z wliczonego kosztu ewentualnego transportu zwłok do kraju.
• Badwater Ultramarathon – to 217 km w Dolinie Śmierci w Kalifornii. Tutaj również ze względu na wysokie temperatury (do 55°C) kluczowe jest właściwe nawodnienie. To dość elitarne zawody, gdyż grono zawodników ograniczone jest do 90 osób.
• Jungle Marathon – zawody odbywają się w brazylijskiej dżungli. To 250 kilometrów walki z upałami, wilgotnością sięgającą 90% i niebezpieczeństwem dzikiej fauny i flory Amazonii.
• The 6633 Artic Ultra – 560 km z metą przy brzegu Oceanu Arktycznego. Tutaj zawodnicy muszą zmagać się nie tylko z ogromnym dystansem, ale również dokuczliwym mrozem, a jedzenie oraz sprzęt nieść ze sobą lub ciągnąć w saniach. Niska temperatura jest również istotnym czynnikiem determinującym wydolność fizyczną.
• Ultra-Trail du Mont-Blanc (UTMB) – to jeden z najpopularniejszych i najtrudniejszych ultramaratonów górskich w Europie, gdzie uczestnicy mają do pokonania ok. 168 km o łącznym przewyższeniu 9600 metrów, szlakami dookoła masywu Mont Blanc.
• Najpopularniejsze polskie ultramaratony to: Bieg Rzeźnika w Bieszczadach (80–140 km), Bieg 7 Dolin w Beskidzie Sądeckim (100 km), Bieg 7 szczytów w Sudetach (240 km) czy Kaliska Setka, podczas której Jarosław Janicki ustanowił rekord Polski w biegu na 100 km – 6:22:33, co daje średnią 3:49 min/km. Warto zwrócić uwagę na to, że Polacy bardzo chętnie i z sukcesami startują w biegach ultra na całym świecie, nawet w tak nietypowych jak bieg na 1000 km – tutaj rekord Polski należy do Pawła Żuka, a same zawody odbywały się w Nowym Jorku, na pętli o długości… ok. 1200 metrów.

Równie chętnie Polacy biorą udział w zawodach triathlonowych, których popularność w naszym kraju rośnie z dnia na dzień. Poniżej lista najpopularniejszych i najbardziej ekstremalnych zawodów:

• Mistrzostwa Świata Ultraman – to zawody odbywające się podczas Mistrzostw Świata Ironman na Hawajach i są ich przedłużoną wersją. Zawodnicy w ciągu 3 kolejnych dni mają do pokonania: pierwszego dnia – 10 km pływania i 145 km roweru, drugiego dnia – 276 km roweru, a rywalizację kończy podwójny maraton, czyli 84 km biegu. Mistrzostwo Świata i rekord na dystansie Triple Ultra Triathlon (11,4 km/540 km/126,6 km) należą do Polaka – Roberta Karasia, którego przypadek i sposób żywienia opiszemy szerzej w dalszej części artykułu.
• HardaSuka Ultimate Triathlon Challenge – to prawdopodobnie jeden z najtrudniejszych triathlonów świata, który odbywa się w Polsce. Zawodnicy mają do pokonania 4,5 kilometra etapu pływackiego w Zalewie Orawskim, etap kolarski – to 225 km kultowej górskiej trasy okrążającej masyw Tatr, zawody kończą się 55-kilometrowym biegiem główną granią Tatr o przewyższeniach ok 5000 metrów. Przypadek jednego z uczestników przeanalizujemy w dalszej części artykułu.

Ogólne rekomendacje żywieniowe

Węglowodany vs tłuszcze

Próba oszacowania wykorzystania poszczególnych substratów energetycznych w trakcie wydarzeń o charakterze ultra jest niezwykle trudna ze względu na zróżnicowany stopień wytrenowania zawodników, topografię trasy, warunki środowiskowe, co z kolei wpływa na intensywność względną wysiłku fizycznego, a tym samym utlenianie tłuszczów lub węglowodanów (im większa intensywność względna, tym większe wykorzystanie cukrów jako źródła energii)¹. W trakcie długotrwałych ćwiczeń o niskiej intensywności energia pozyskiwana jest głównie w procesach tlenowych, a zasoby tłuszczów w organizmie są preferencyjnym substratem energetycznym wykorzystywanym do tych celów, przy czym ich tempo zużycia może zostać podniesione w wyniku przestrzegania (adaptacji) diety wysokotłuszczowej^{2, 3}.