menu close arrow_back_ios person_add home

Wpływ aktywności fizycznej na ciśnienie tętnicze krwi

Fizjoterapeuta Tomasz Chomiuk

AKTYWNOŚĆ W DIECIE

03-03-2017

10/2017

Istnieją silne dowody naukowe potwierdzające istotny wpływ systematycznej aktywności fizycznej (AF) na parametry układu sercowo-naczyniowego. Badania kliniczne wykazały, że regularny wysiłek aerobowy działa korzystnie w prewencji i leczeniu nadciśnienia tętniczego, obniża ryzyko sercowo-naczyniowe oraz zmniejsza umieralność.

Na podstawie wielu badań naukowych międzynarodowe organizacje związane ze zdrowiem (WHO, ESC, ACSM) opracowały zalecenia dotyczące AF mające zastosowanie w prewencji chorób układu sercowo-naczyniowego. Wszystkie one są zgodne co do tego, że najbezpieczniejszą formą wysiłku fizycznego w kontekście układu krążenia jest trening wytrzymałościowy o umiarkowanej intensywności (40–60% VO2 max), angażujący duże grupy mięśniowe, trwający co najmniej 30 minut (lub co najmniej 10 minut kilka razy dziennie) przez co najmniej 3–5 dni w tygodniu (najlepiej przez wszystkie dni tygodnia). Podobne korzyści dla zdrowia można uzyskać, stosując wysiłek o dużej intensywności lub kombinację wysiłku o umiarkowanej i o dużej intensywności przez 1–1,5 h tygodniowo. Efekt prozdrowotny uzyskuje się, wydatkując 1000–2000 kcal/tydzień, czyli ok. 200–300 kcal/trening. Uzupełnieniem treningu wytrzymałościowego powinien być dynamiczny trening oporowy podejmowany 2 razy w tygodniu. Powinien on stanowić ok. 10–15% objętości treningu. Rozróżnienie poziomu intensywności wysiłku może stanowić pewien problem dla pacjenta. Intensywny wysiłek to taki, przy którym dochodzi do znacznego wzrostu częstości akcji serca oraz wyraźnego przyspieszenia oddechu. W praktyce można zastosować zasadę walk and talk, czyli idź i mów, która oznacza, że jeśli w czasie wysiłku pacjent jest w stanie swobodnie rozmawiać, to jest to wysiłek o umiarkowanej intensywności. Zalecenia dotyczące AF mające na celu utrzymanie dobrego stanu zdrowia i zapobiegania chorobom przewlekłym przedstawia tabela 2.

 

Tabela 2. Zalecenia dotyczące aktywności fizycznej dla utrzymania dobrego stanu zdrowia i zapobieganiu chorobom przewlekłym.

Zalecenie
 
Klasa
 
Poziom
 

Zaleca się umiarkowany wysiłek fizyczny przez 30 minut

5 razy w tygodniu lub wysiłek wytrzymałościowy o dużej intensywności przez 20 minut 3 razy w tygodniu
 
I A
Zalecenie można również spełnić przez stosowanie różnych treningów, np. energiczny spacer przez 30 minut 2 razy w tygodniu oraz bieganie przez 20 minut w czasie dwóch innych dni
 
IIa B
Wysiłki wytrzymałościowe o umiarkowanej intensywności, które porównywalne są z energicznym spacerem i znacznie przyspieszają akcję serca, powinny wynosić 30 minut dziennie. Istnieje możliwość dzielenia tej dawki na krótsze sesje treningowe w ciągu dnia, ale nie powinny trwać one krócej niż 10 minut
 
I B
Zaleca się ćwiczenia z wykorzystaniem dużych grup mięśniowych przez dwa dni w tygodniu, zwiększające siłę i wytrzymałość mięśni
 
IIA A
Aby zmniejszyć ryzyko wystąpienia chorób przewlekłych, niesprawności i otyłości, zaleca się przekraczanie minimalnej dawki aktywności fizycznej I A

 

 

Powyższe zalecenia zostały opracowane dla osób zdrowych w celach profilaktycznych. Wpływ treningu na wartość ciśnienia wśród osób z prawidłowym BP nie został jeszcze dokładnie zbadany. Natomiast udowodniono, że aktywność fizyczna zapobiega hipotonii ortostatycznej, zaburzeniom dobowym rytmu i zmienności BP przez poprawę funkcji autonomicznego układu nerwowego.

Metaanaliza randomizowanych kontrolowanych badań nad treningiem wytrzymałościowym wykazała, że spadek BP najbardziej wyraźny jest w grupach osób z nadciśnieniem tętniczym (–6.9/–4,9 mm Hg), ale istotne statystycznie zmniejszenie BP obserwowane było również u osób z prawidłowymi wartościami BP (–2,4 /–1,6 mm Hg) i w grupach przednadciśnieniowych (–1,7/–1,7mm Hg). Uzyskane wyniki dotyczyły treningów wytrzymałościowych trwających średnio 40 minut 3 razy w tygodniu, o intensywności 65% HRmax przez 16 tygodni.

Osoby z NT mogą rozpocząć regularną aktywność fizyczną, jeśli mają wyrównane wartości ciśnienia. Wyrównane ciśnienie tętnicze to takie, które wynosi < 140/90 mm Hg. Pacjenci z dodatkowymi chorobami układu krążenia, zanim rozpoczną systematyczne treningi, powinni wykonać test wysiłkowy, aby ustalić, czy nie mają dodatkowych przeciwskazań do wysiłku fizycznego, a także w celu ustalenia obciążeń treningowych. Przeciwwskazaniem do podjęcia treningu (w danym dniu) u osób z NT jest wartość ciśnienia tętniczego > 160/100 mmHg4. Dodatkowo każdy pacjent z NT zanim rozpocznie AF powinien zostać poinformowany o objawach ostrzegawczych, takich jak ból, dyskomfort w klatce piersiowej, duszność, zawroty głowy czy złe samopoczucie, które mogą być związane z wysiłkiem i które należy skonsultować z lekarzem specjalistą.

Jak wykazują liczne badania, AF powoduje obniżenie BP szczególnie u osób z NT. Ważne są zatem częstsze kontrole lekarskie u osób z NT, które podjęły regularne treningi, ponieważ może zajść potrzeba modyfikacji dawek leków hipotensyjnych.

Rekomendacje grupy roboczej Europejskiego Towarzystwa Kardiologicznego w zakresie kardiologii sportowej (Study Group of Sports Cardiology – ESC) dotyczące pacjentów z NT są jednakowe dla osób biorących udział w sporcie wyczynowym, jak również tych, które podejmują aktywność fizyczną w wymiarze rekreacyjnym. Zalecenia dotyczące wytężonej aktywności fizycznej w czasie wolnym oraz udziału w sportach kwalifikowanych dla sportowców z systemowym nadciśnieniem tętniczym, zgodnie z profilem ryzyka sercowo-naczyniowego, przedstawia tabela 3.

 

Tabela 3. Zalecenia dotyczące wytężonej aktywności fizycznej w czasie wolnym oraz udziału w sportach kwalifikowanych dla sportowców z systemowym nadciśnieniem tętniczym, zgodnie z profilem ryzyka sercowo-naczyniowego.

 

Kategoria ryzyka
 
Ocena
 
Kryteria kwalifikacji
 
Zalecenia
 
Obserwacja
 
Niskie ryzyko dodane
 
Wywiad, PE, EKG, ET, echo
 
Dobra kontrola BP
 
Wszystkie sporty
 
Roczna
 
Umiarkowane ryzyko dodane
 
Wywiad, PE, EKG, ET, echo
 

Dobra kontrola BP
 

Wszystkie sporty oprócz intensywnych statycznych i intensywnych dynamicznych (III C)
 
Roczna
 
Wysokie ryzyko dodane
 
Wywiad, PE, EKG, ET, echo
 
Dobra kontrola BP
 

Wszystkie sporty oprócz intensywnych statycznych (III A–C)
 

Roczna
 
Bardzo wysokie ryzyko dodane Wywiad, PE, EKG, ET, echo Dobra kontrola BP i czynników ryzyka, brak towarzyszących objawów klinicznych

Jedynie umiarkowane ćwiczenia dynamiczne, mało intensywne ćwiczenia statyczne (I A–B)

6-miesięczna

BP (blood pressure) − ciśnienie tętnicze; PE (physical examination) − badanie lekarskie, łącznie z powtarzanymi pomiarami ciśnienia tętniczego, zgodnie z wytycznymi; EKG − 12-odprowadzeniowe badanie elektrokardiograficzne; ET (exercise testing) − test wysiłkowy; echo − echokardiografia w spoczynku

 

 

Dowody naukowe świadczą o korzystnym wpływie AF na kontrolę BP oraz podkreślają znaczenie AF w profilaktyce i leczeniu osób z NT. Słaba znajomość omówionych rekomendacji wśród różnych specjalistów może być przyczyną braku zalecania AF lub przekazywania pacjentom zbyt ogólnikowych informacji, co często skutkuje niestosowaniem się do zaleceń. Warto przy tym pamiętać, że wymagane jest stałe stosowanie AF, ponieważ zaprzestanie treningów wiąże się z utratą efektu hipotensyjnego.

PRZYPISY

  1. Grupa Robocza Europejskiego Towarzystwa Nadciśnienia Tętniczego (ESH) i Europejskiego Towarzystwa Kardiologicznego (ESC) do spraw postępowania w nadciśnieniu tętniczym. Wytyczne ESH/ESC dotyczące postępowania w nadciśnieniu tętniczym w 2013 roku, „Kardiologia Polska” 71, supl. III,  2013, 27–118; DOI: 10.5603/KP.2013.0177 ISSN 0022–9032
  2. Braksator W., Mamcarz A. (red.), Kardiologia sportowa w profilaktyce klinicznej, Wyd. I, PZWL, 2016.
  3. Kuch M., Janiszewski M., Mamcarz A. (red.), Rehabilitacja kardiologiczna, Wyd. 1, Medical Education, Warszawa 2014.
  4. Wełnicki M., Mamcarz A. (red.), Nadciśnienie tętnicze plus, Medical Education, 2016.
  5. World Health Organization (WHO), Global recommendations on physical activity forhealth, Genewa 2010; http://apps.who.int/iris/bitstream/10665/44399/1/9789241599979_eng.pdf; 18.02.2017 r.
  6. Rajzer M., Czarnecka D., Czy chory na nadciśnienie tętnicze może uprawiać sport wyczynowy? w: Dłużniewski M., Kalarus Z., Pikto-Pietkiewicz W., Piotrowicz R., Średniawa B., Sport wyczynowy i rekreacyjny: problemy kardiologa i internisty, Wydawnictwo Czelej, Lublin 2014.
  7. Chomiuk T., Folga A., Mamcarz A., The influence of systematic pulse-limited physical exercise on the parameters of the cardiovascular system in patients over 65 years of age, „Arch Med Sci.” 20,9(2), 2013, 201−209.
  8. Cornelissen V.A., Fagard R.H., Effects of endurance training on blood pressure, blood pressure-regulating mechanisms, and cardiovascular risk factors, „Hypertension” 46, 2005, 667–675.
  9. Vaitkevicius P.V., Ebersold C., Shah M.S. et al., Effects of aerobic exercise training in community-based subjects aged 80 and older: a pilot study, „J Am Geriatr Soc” 50, 2002, 2009–2013.

O autorze

Tomasz Chomiuk

CZYTAM ARTYKUŁY

Prezes Zarządu Mobilemed.pl., ekspert w zakresie fizjoterapii oraz regeneracji, wykładowca Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego, a także szkoleniowiec zajmujący się odnową biologiczną. Fizjoterapeuta Polskiej Misji Olimpijskiej podczas EYOF.