Tłuszcze to jeden z istotnych komponentów zdrowej, prawidłowo zbilansowanej diety dziecka na każdym z etapów rozwoju. Przede wszystkim tłuszcz to substrat energetyczny w diecie dziecka, począwszy od okresu niemowlęctwa, gdy to właśnie tłuszcz realizuje zapotrzebowanie organizmu dziecka w 45–55%, stąd w diecie dziecka, w zależności od etapu rozwoju, powinien stanowić: do 40% wartości energetycznej diety u niemowląt od 6 do 12 miesiąca życia, a od 1 do 3 roku życia od 35% - 40% wartości energetycznej diety¹. Ponadto tłuszcze stanowią istotny składnik budulcowy, są rozpuszczalnikiem dla biologicznie ważnych związków rozpuszczalnych w tłuszczach, m.in. witamin A, D, E, K oraz pełnią funkcje metaboliczne. Restrykcyjne ograniczanie tłuszczu w diecie dzieci może wpływać niekorzystnie na ich tempo wzrostu i rozwoju.

Olej rzepakowy w diecie dziecka

Już od etapu rozszerzania diety niemowlęcia między 17 a 26 tygodniem życia dziecka wśród zalecanych tłuszczów wymienia się również olej rzepakowy. Dzięki uniwersalnym właściwościom oraz bezwonności jest on dobrze akceptowany przez niemowlęta i małe dzieci. Z szerokiej gamy zastosowań będzie szczególnie polecany jako dodatek tłuszczowy do zupki niemowlęcej lub do surówek warzywnych / jarzynek. U dzieci w starszym wieku może stanowić komponent tłuszczowy różnorodnych potraw, zarówno przyrządzanych na zimno jak i na ciepło.

Nienasycone kwasy tłuszczowe

Charakterystyczna dla oleju rzepakowego kompozycja kwasów tłuszczowych to dominująca przewaga nienasyconych kwasów tłuszczowych – niemal 90% wszystkich kwasów tłuszczowych, głównie w postaci jednonienasyconego kwasu tłuszczowego – kwasu oleinowego oraz wielonienasyconych kwasów tłuszczowych jak kwas alfa-linolenowy (ALA) i kwas linolowy (LA). Te niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe (NNKT) pełnią wiele funkcji metabolicznych mających również znaczenie dla prawidłowego rozwoju dziecka. Niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe są istotnym składnikiem mózgu, stąd ich niedobory według danych naukowych mogą przyczynić się do zaburzeń w funkcjonowaniu mózgu. Warto zwrócić uwagę, że wzrost mózgu kończy się w dominującej części w wieku 5-6 lat, według innych danych wzrost mózgu trwa od zapłodnienia do 6–8 roku życia dziecka². NNKT stanowią również istotny budulec dla neurotrasmiterów oraz molekuł układu odpornościowego. Organizm ludzki nie jest w stanie syntetyzować NNKT, stąd tak istotna rola diety, w dostarczeniu tych kwasów tłuszczowych w odpowiednich ilościach^1,3.

Kwas ALA

Na uwagę w pozytywnych właściwościach żywieniowych oleju rzepakowego zasługuje fakt, wysokiego udziału kwasu alfa-linolenowego oraz jego odpowiednia proporcja do kwasu linolowego wynosząca 2:1 (omega-6 : omega-3). Zawartość kwasu ALA w 100 g oleju rzepakowego rafinowanego wynosi 8,1 g, nieco wyższa jest w oleju rzepakowym tłoczonym na zimno i wynosi 9,9 g/ 100 g⁴. Według norm żywieniowych w diecie dziecka kwas ALA powinien stanowić 0,5% jej wartości energetycznej¹. Zatem w wieku 1–3 lata wraz z dietą zaleca się dostarczyć 0,5 g, czyli jedna łyżka oleju rzepakowego realizuje zapotrzebowanie na ten kwas tłuszczowy.

Kwas ALA w diecie dzieci jest istotny ze względu na jego aktywność metaboliczną i jego wpływ na rozwój poznawczy u niemowląt i małych dzieci. Ponadto kwas alfa-linolenowy przekształcany jest w wyniku procesów desaturacji i elongacji łańcucha zachodzących w retikulum plazmatycznym w wielonienasycone kwasy tłuszczowe (WNKT) – do kwasu eikozapentaenowego (EPA), z którego następnie powstaje kwas dokozaheksaenowy (DHA). Kwas dokozahekasaenowy (DHA) pełni istotną rolę w metabolizmie błony komórkowej neuronów oraz komórek gleju i jest niezbędny do optymalnego rozwoju mózgu, m.in. dojrzewania siatkówki oka jako początkowej części nerwu wzrokowego należącego do mózgowia oraz tej części kory mózgowej, która związana jest z ostrością widzenia i rozwojem umysłowym^3,5.

Proporcja omega 3 do omega 6

Dla niezakłóconej aktywności metabolicznej kwasów omega-3 w organizmie istotny jest stosunek kwasów omega-6 do omega-3. Warto podkreślić, że szczególnie korzystne proporcje kwasów omega-6 do kwasów omega-3 są w oleju rzepakowym, które wynoszą 2:1. Dla porównania proporcje te w innych olejach to 9:1 w oliwie z oliwek, a oleju słonecznikowym 136:1. Według danych naukowych rekomendowane proporcje tych kwasów powinny wynosić 4–5:1, co pozwala na niezakłóconą konwersję szlaku kwasów omega-3 z ALA do EPA i DHA. W przeciętnej diecie europejskiej proporcje tych kwasów wynoszą 15–20 : 1, stąd tak istotne jest korzystanie ze źródeł pokarmowych, które w ujęciu ogólnym stosunek tych kwasów będą poprawiać^1,6.

Profilaktyka sercowo-naczyniowa

Dieta o odpowiedniej zawartości kwasów omega-3 i omega-6 to również jeden z istotnych czynników profilaktyki oraz leczenia chorób sercowo-naczyniowych. Zastosowanie kwasów omega-3 i odpowiedniej proporcji kwasów omega-3 do omega-6 w oleju rzepakowym jako elementu leczniczego w grupie dzieci przedstawiono w pilotażowym badaniu przeprowadzonym wśród dzieci z hipercholesterolemią rodzinną (FH). W obserwacji trwającej 13 tygodni stosowania diety niskotłuszczowej wzbogaconej o olej rzepakowy (OR) w grupie interwencyjnej i wzbogaconej w olej słonecznikowy (OS) w grupie placebo, zaobserwowano w obu grupach obniżenie parametrów gospodarki lipidowej i znamiennie niższe parametry w zakresie obniżenia cholesterolu całkowitego, cholesterolu frakcji LDL, stosunku LDL do HDL i stężenia białka CRP w grupie interwencyjnej⁷. Korzystne właściwości w tym aspekcie potwierdzają również wyniki badań metaanalizy w grupie osób dorosłych n – 1359, która wykazała korzystny wpływ oleju rzepakowego na obniżenie parametrów cholesterolu całkowitego, cholesterolu LDL i brak wpływu na cholesterol HDL, TG, Apolipoproteinę B i Apolipoproteinę A1. Wpływ oleju rzepakowego był bardziej istotny niż oleju słonecznikowego i nasyconych kwasów tłuszczowych⁸.

Witamina E

Olej rzepakowy rafinowany zawiera 26,7 mg witaminy E, natomiast nierafinowany – 29 mg w 100 g⁴. Tak wysoka zawartość witaminy E ma korzystne działanie dla stabilności oleju, gdyż pełni funkcję ochronną dla nienasyconych kwasów tłuszczowych (zapobiega ich utlenianiu). W oleju rzepakowym dominuje g-tokoferol i stanowi ponad 60% całkowitej ilości tych substancji, α-tokoferol (ekw. E) średnio około 33%, natomiast δ-tokoferol występuje w śladowych ilościach^9,10. Według norm żywieniowych zapotrzebowanie dziecka w wieku 10–18 lat na tę witaminę wynosi 8 mg u dziewcząt i 10 mg równoważnika α-tokoferolu dla chłopców. Zapotrzebowanie to wzrasta wraz ze zwiększeniem w diecie udziału wielonienasyconych kwasów tłuszczowych. Przyjmuje się, że na każdy gram wielonienasyconych kwasów tłuszczowych powinno przypadać 0,4 mg α-tokoferolu¹. Jedna łyżka oleju rzepakowego rafinowanego pokrywa niemal w 50% zapotrzebowanie na tę witaminę u mężczyzn i 60% u kobiet. Natomiast przy użyciu jednej łyżki oleju tłoczonego na zimno można pokryć nawet 70% zapotrzebowania u dziewcząt i 60% u chłopców.

Witamina K

Witamina K występująca w olejach występuje w postaci filochinionu, czyli tzw. witaminy K1. Spośród różnych rodzajów olejów olej rzepakowy zawiera najwyższą zawartość witaminy K – około 71,3 µg/100 g⁴. Dwie łyżki oleju rzepakowego (20 g) realizują zapotrzebowanie dziecka w wieku 1–3 lata na tę witaminę niemal w 100%.

W naturalnej formie filochinion występujący w olejach wykazuje korzystne działanie na organizm. Podstawową funkcją witaminy K jest jej udział w procesie krzepnięcia krwi. Ponadto badania ostatnich lat wskazują na jej działanie profilaktyczne i lecznicze względem osteoporozy. Warto wspomnieć, że jedynie witamina K występująca w naturalnej postaci, m.in w olejach ciekłych wykazuje właściwości zdrowotne. Utwardzanie tłuszczów ciekłych powoduje przejście filochinonu do postaci uwodornionej 2’3’-dihydrofilochinonu. Wysoki poziom kwasów tłuszczowych trans jest silnie skorelowany z poziomem dihydrofilochinonu. Stąd jego duże ilości obecne są w żywności typu fast food: frytki, panierowane paluszki rybne, pączki, chipsy, ciasteczka, krakersy. Wchłanianie i metabolizm dihydrofilochinonu nie są do końca poznane^11,12.

Podsumowanie

Olej rzepakowy niezaprzeczalnie obok ryb należy do istotnych źródeł pokarmowych kwasów omega-3. Wysoka zawartość kwasu ALA w oleju rzepakowym i jego korzystna proporcja do kwasów omega-6 – 2:1 sprawiają, że olej ten jest korzystnym tłuszczem w komponowaniu diety dla wszystkich grup wiekowym, w tym szczególnie w diecie dzieci. Ponadto olej rzepakowy może być również źródłem witamin rozpuszczalnych w tłuszczach jak witamina E i K. Na uwagę zasługuje fakt, że olej rzepakowy ze względu na swoje uniwersalne właściwości może być szeroko stosowany jako dodatek tłuszczowy różnorodnych posiłków.

Sfinansowano z Funduszu Promocji Roślin Oleistych