menu close arrow_back_ios arrow_back_ios person_add home

Znaczenie witaminy D w diecie osób starszych

Ze względu na szerokie spektrum procesów na jakie wpływa witamina D, jej odpowiednia podaż jest niezwykle istotna w żywieniu człowieka. Niedobór tej witaminy jest powszechnym problemem, a szczególnie zagrożoną niedoborem grupą są osoby starsze. Co wiemy o właściwościach i znaczeniu witaminy D w diecie seniorów?

Znaczenie witaminy D dla osób starszych

 

Niedobór witaminy D jest rozpoznawany zarówno w ogólnoświatowej, jak i polskiej populacji osób starszych, a wiek stanowi jeden z ważniejszych czynników ryzyka jej niedoboru. Witamina D należy do grupy witamin rozpuszczalnych w tłuszczach, o budowie hormonu steroidowego. Występuje w dwóch formach: D2-ergokalcyferol i D3-cholekalcyferol. Pierwsza postać jest obecna w grzybach, drożdżach i roślinach, natomiast druga w produktach pochodzenia zwierzęcego1, 2. Najważniejszymi źródłami tej witaminy dla człowieka jest synteza skórna (80%) oraz pokarm (20%). Promieniowanie słoneczne może być źródłem od 3000 do 30 000 IU witaminy D na dobę. Synteza witaminy D zależy między innymi od karnacji skóry, eksponowanej powierzchni ciała, masy ciała, czasu ekspozycji na światło słoneczne, szerokości geograficznej, pory roku czy stopnia zanieczyszczenia powietrza2. Proces przekształcania cholekalcyferolu zachodzi w dwóch etapach. Witamina D (D2 i D3) w układzie krążenia wiązana jest przez białko wiążące (ang. Vitamin D binding protein, DBP), następnie transportowana do wątroby, gdzie z udziałem wątrobowej D25-hydroksylazy następuje hydroksylacja do 25-hydroksycholekalcyferolu D ([25(OH)D3]) – kalcydiol). W nerkach dochodzi do przekształcenia nieaktywnej formy w aktywną – 1,25-dihydroksycholekalcyferol (1,25(OH)2D3) – kalcytriol, przez 25(OH)D-1α-hydroksylazę. Podobnym przekształceniom ulega ergokalcyferol.

W praktyce klinicznej do oceny niedoborów witaminy D oznacza się jej główny metabolit – kalcydiol, tj. 25(OH)D3, którego stężenie koreluje z ilością witaminy D pochodzącą z diety, jak i zsyntetyzowaną w skórze1, 3–5.

 

Działanie witaminy D w organizmie człowieka

 

Witamina D uczestniczy w wielu procesach fizjologicznych zachodzących w organizmie człowieka. Kalcytriol pełni rolę w regulacji gospodarki wapniowo-fosforanowej1, metabolizmie kości – poprzez zwiększenie wchłaniania fosforu oraz wapnia z pożywienia oraz uwalnianie wapnia z kości1. Związek ten wpływa także na właściwe funkcjonowanie mięśni5. Odkrycie jądrowego receptora dla witaminy D (ang. Vitamin D Receptor, VDR) w innych komórkach niż komórki kostne, nabłonek jelit i komórki kanalików nerkowych, a mianowicie w mózgu, sercu, gruczole sutkowym, krokowym czy w komórkach nowotworowych rozpoczęło szereg badań związanych z działaniem plejotropowym tej witaminy1. Wiadomo już, że związek ten warunkuje pracę układu immunologicznego, między innymi w wyniku modyfikowania wydzielania cytokin o działaniu przeciwzapalnym w procesach zapalnych6, 7. Uważa się, że witamina D jest immunosupresorem i zmniejsza powstawanie autoimmunologicznych uszkodzeń układu nerwowego19. Coraz więcej badań sugeruje, iż niewystarczające stężenie 25(OH)D3 w surowicy krwi jest związane nie tylko z osteoporozą i ryzykiem złamań8, ale także ze zwiększonym ryzykiem wielu chorób przewlekłych, takich jak: cukrzyca typu 1 i 29, choroby sercowo-naczyniowe10, niektóre rodzaje nowotworów11, 12 czy choroba Parkinsona (ang. Parkinson's disease, PD)13. Wskazuje się również na występowanie związku pomiędzy stężeniem 25(OH)D w surowicy krwi a obecnością zespołu metabolicznego u osób starszych. Jednak dane pochodzące z poszczególnych prac pozostają niespójne w kontekście poszczególnych składowych zespołu metabolicznego. Badanie kohortowe przeprowadzone w Holandii (the Rotterdam Study) wśród osób w wieku 55 lat i więcej, zamieszkujących środowisko domowe w jednej z dzielnic Rotterdamu (n = 3240), wskazuje na zależność pomiędzy stężeniem 25(OH)D a występowaniem zespołu metabolicznego. Wśród osób, u których występował niedobór tego związku, znacznie częściej był obecny także zespół metaboliczny oraz choroby układu sercowo-naczyniowego (kolejno: 41,8% i 20,6%) w porównaniu do grupy o prawidłowym stężeniu tej witaminy (kolejno: 29,6% i 14,6%). Co więcej, w badaniu odnotowano istotny spadek częstości występowania zespołu metabolicznego na każde dodatkowe 10 nmol/l stężenia 25(OH)D w surowicy krwi. Autorzy wskazali, że na związek pomiędzy stężeniem 25(OH)D a pojawieniem się zespołu metabolicznego wpływał większy obwód talii. Ponadto w badaniach laboratoryjnych stwierdzono ujemną korelację poziomu 25(OH)D ze stężeniem glukozy i trójglicerydów na czczo w surowicy krwi, a dodatnią między stężeniem cholesterolu HDL14. Witamina D oddziałuje również na komórki nerwowe – przez wpływ na neurogenezę, mechanizmy antyoksydacyjne, ekspresję czynników neurotroficznych, homeostazę wapnia w neuronach oraz detoksykację19. Obecność receptorów VDR, jak również występowanie enzymu 25(OH)D-1α-hydroksylazy odpowiedzialnej za tworzenie czynnej postaci witaminy D w komórkach glejowych (hipokamp) oraz w neuronach ośrodkowego układu nerwowego, tj. w obszarach związanych z funkcjonowaniem pamięci, wskazuje się jako jedne z potencjalnych przyczyn związku niedoboru w surowicy 25(OH)D3 z zaburzeniami funkcji poznawczych, w tym z chorobą Alzheimera (ang. Alzheimer's disease, AD) oraz zaburzeniami nastroju1, 5, 15 i depresją16. Badania wskazują na znaczne niedobory witaminy D (70–90%)17 u osób z chorobą Alzheimera18. Olde Rikkert i wsp. ocenili stan odżywienia u 79 osób z lekką postacią AD, które nie były wcześniej leczone (MMSE ≥ 20; 20,0–30,0), oraz u 93 osób zdrowych osób bez zaburzeń poznawczych (MMSE: 29,0; 23,0–30,0). Dowiedli, iż stężenie witaminy D, urydyny i selenu w surowicy krwi osób w grupie badanej było niższe w porównaniu z grupą kontrolną, natomiast odsetek osób suplementujących witaminę D w grupie kontrolnej i badanej był niski i stanowił kolejno 4,3% oraz 2,5%19. Mimo powiązania deficytu witaminy D z nieprawidłowym rozwojem mózgu oraz wykorzystania tej witaminy jako potencjalnego środka do leczenia szeregu schorzeń neurologicznych19 wciąż nie jest jasne, czy powyżej wskazane związki są przyczynowe, ponieważ obecna wiedza epidemiologiczna oparta jest w większości na badaniach obserwacyjnych20.

Ze względu na szerokie spektrum procesów na jakie wpływa witamina D, jej odpowiednia podaż jest niezwykle istotna w żywieniu człowieka. Niedobór tej witaminy jest powszechnym problemem, a szczególnie zagrożoną niedoborem grupą są osoby starsze. Co wiemy o właściwościach i znaczeniu witaminy D w diecie seniorów?

Chcesz przeczytać więcej?

Pełna treść artykułu, wraz z załącznikami do pobrania, dostępna jest dla prenumeratorów czasopisma, po zalogowaniu się.


O autorze

Marta Lewandowicz

CZYTAM ARTYKUŁY

Doktor nauk medycznych, pracownik Katedry i Kliniki Medycyny Paliatywnej na Uniwersytecie Medycznym w Poznaniu. Dietetyk oraz prezes zarządu Fundacji Dietoterapii i Promocji Zdrowia „KIERUNEK ZDROWIE”. Zastępca redaktora naczelnego czasopisma naukowego „Postępy Dietetyki w Geriatrii i Gerontologii”. Dietetyk oraz wykładowca w „WSWOP” Hospicjum Domowe. Na co dzień zajmuje się pracą z pacjentami oraz badaniami klinicznymi. Autorka wielu publikacji naukowych. prelegentka konferencji naukowych.


Czytaj więcej