„Lekkoatletyka dla każdego!” (dalej Ldk!) to ogólnopolski program organizowany od 2014 roku przez Polski Związek Lekkiej Atletyki pod patronatem Ministerstwa Sportu i Turystyki. Partnerem strategicznym programu jest Nestlé Polska. Program jest przeznaczony dla dzieci i młodzieży w wieku od 10 do17 lat i polega na regularnym udziale w zajęciach sportowych oraz w warsztatach żywieniowych.

Skuteczność programu „Ldk!” została już trzykrotnie potwierdzona wynikami ogólnopolskiego projektu badawczego #zacznijodlekkiej, który był realizowany przez Nestlé Polska i Polski Związek Lekkiej Atletyki w 2018, 2020 oraz w 2023 roku we współpracy z Instytutem Nauk o Żywieniu Człowieka Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie oraz w 2023 roku z Akademią Wychowania Fizycznego Józefa Piłsudskiego w Warszawie.

Tegoroczne badanie odbywało się od kwietnia do czerwca i objęło 1012 dzieci w wieku od 10 do 14 lat (562 dziewczynek i 450 chłopców). Połowę próby stanowiły dzieci uczestniczące w programie „Lekkoatletyka dla każdego! połowę zaś – dzieci nieuczestniczące w żadnym programie edukacyjno-sportowym (grupa kontrolna).

Edukacja żywieniowa w ramach programu ma na celu pokazanie dzieciom jak powinien wyglądać ich codzienny jadłospis, czyli jakie produkty powinny znaleźć się na talerzu, a które warto ograniczać, o co szczególnie zadbać, będąc aktywnym. W ramach zajęć dzieci otrzymują informacje nie tylko o tym, jak ważny jest odpowiedni dobór produktów i składników odżywczych, ale również o tym, że ich właściwa ilość ma znaczenie dla naszego zdrowia. Dzieci dowiadują się również jaka powinna być wielkość porcji poszczególnych produktów oraz dlaczego warto pilnować regularności spożywania posiłków i wielkości porcji. Powyższe zagadnienia omawiane są podczas warsztatów. Jak pokazuje tegoroczne badanie, uczestnictwo w lekcjach żywieniowych przynosi wymierne efekty. Poziom wiedzy dzieci biorących udział w badaniu został oceniony przy pomocy zatwierdzonego kwestionariusza autorstwa Dickson- -Spillmann i wsp. (2011). Kwestionariusz ten zawiera 20 pytań dotyczących konkretnych produktów spożywczych i ich wartości odżywczej, co pozwala na określenie poziomu wiedzy żywieniowej pomocnej przy wyborze produktów spożywczych i komponowaniu diety. Badanie pokazało, że uczestnicy programu „Ldk!” posiadają wyższy poziom wiedzy z zakresu żywienia niż ich rówieśnicy spoza programu (75% do 65%) Ryc. 1. Ponadto, wyższa świadomość żywieniowa przekłada się również na lepsze nawyki żywieniowe. 86% dzieci z programu „Ldk!” zadeklarowało, że stara się jeść zdrowo częściej niż rówieśnicy. Wśród dzieci spoza programu odsetek odpowiedzi na to pytanie wyniósł 80%.

Ryc. 1. Ilość prawidłowych odpowiedzi w teście wiedzy żywieniowej w grupie badanej i grupie kontrolnej

Krajowe badanie sposobu żywienia i stanu odżywiania populacji polskiej z 2021 roku potwierdziło, że spożycie warzyw i owoców jest za niskie zarówno wśród dzieci jak i młodzieży. Z tego powodu dzieci z programu „Ldk!” uczą się o tym, ile powinny spożywać produktów z tej grupy w ciągu dnia, oraz tego, że w każdym posiłku powinna znaleźć się przynajmniej jedna porcja warzyw lub owoców. Z dotychczas przeprowadzony badań #zacznijodlekkiej wynika, że uczestnicy programu są świadomi jakie korzyści płyną ze spożywania warzyw i owoców, jednakże konieczne są dalsze działania zachęcające dzieci do większego ich spożycia. W badaniu, które odbyło się we wrześniu 2020 roku, w którym udział wzięło 1062 dzieci, 52% dzieci z programu „Ldk!” deklarowało spożycie owoców każdego dnia. W grupie dzieci niećwiczących odsetek wynosił 31%. Natomiast 41% dzieci z programu „Ldk!” deklarowało codzienne spożycie warzyw, w porównaniu do 21% dzieci nieaktywnych. Z badania przeprowadzonego w 2023 roku wynikało, że 75% dzieci stara się jeść warzywa częściej niż ich rówieśnicy (69%). Ponadto, 73% dzieci trenujących deklarowało, że stara się jeść przynajmniej jedną porcję warzyw do obiadu, w porównaniu do 66% dzieci z grupy kontrolnej.

Podczas lekcji żywieniowych dzieci dowiadują się również, dlaczego śniadanie jest nazywane najważniejszym posiłkiem w ciągu dnia i jak przygotować je tak aby dostarczało energii, oraz wszystkich niezbędnych składników. Niestety, wciąż bardzo często zdarza się, że zawartość śniadaniówek dzieci w polskich szkołach nie jest odpowiednia. Podczas zajęć dzieci otrzymują konkretne wskazówki dotyczące drugiego śniadania. W badaniu #zacznijodlekkiej 2023 dzieci trenujące częściej deklarowały, że na drugie śniadanie w szkole nie mają nic słodkiego - 65% w porównaniu do 55% dzieci z grupy kontrolnej. 76% dzieci z programu „Ldk!” odpowiedziało, że rzadko kupuje ciastka i drożdżówki, podczas gdy wśród dzieci nieaktywnych było to 66%. 53% dzieci trenujących deklarowało, że starają się wybierać niskotłuszczowe drugie śniadanie niż ich rówieśnicy, natomiast w przypadku grupy kontrolnej taka deklaracja dotyczyła 48% dzieci.

Kolejnym obszarem, który obejmuje edukacja żywieniowa, jest odpowiednie nawodnienie. Pokazywanie dzieciom, jak istotną rolę odgrywa nawodnienie w codziennej pracy organizmu oraz jak wpływa ono na wydolność, motywuje je do dbania o odpowiednie spożycie wody. Potwierdziło to badanie przeprowadzone w 2020 roku, w którym wykazano, że 73% dzieci z programu „Ldk!” pije wodę codziennie, podczas gdy w przypadku dzieci nieaktywnych tylko 49% dzieci sięgało po wodę każdego dnia. Co więcej, 81% dzieci z programu „Ldk!” pije wodę we właściwej ilości, natomiast w przypadku dzieci z grupy kontrolnej było to 63%. Aż 37% dzieci nieuczestniczących w programie deklarowało, że spożywa poniżej 1 litra wody dziennie, a w przypadku dzieci z programu było to 19%.

Dzieci oprócz zajęć teoretycznych mają również zajęcia praktyczne, podczas których doskonalą umiejętność samodzielnego przygotowania posiłków i przekąsek po treningowych, bogatych w składniki odżywcze. Badanie przeprowadzone w tym roku wykazało, że wyższy poziom wiedzy żywieniowej ma również pozytywny wpływ na poprawę nawyków żywieniowych. 62% dzieci trenujących unika dużych ilości tłustych przetworów mięsnych, takich jak burgery, w porównaniu do 54% dzieci z grupy kontrolnej. 44% młodych zawodników twierdziło, że częściej zdarza im się nie jeść deseru niż ich nieaktywnym kolegom, którzy deklarowali to w 36% przypadków.

To, co niewątpliwie wpływa na sprawność fizyczną dzieci to fakt, że zajęcia odbywają się regularnie i są prowadzone przez wykwalifikowanych trenerów. Najważniejszymi wnioskami płynącymi z badania #zacznijodlekkiej 2023 są następujące: dzieci regularnie trenujące w programie „Ldk!” mają o 12% wyższy poziom sprawności fizycznej w porównaniu do nietrenujących rówieśników. Uczestnicy programu osiągają lepsze wyniki w obszarach takich jak siła, szybkość, wytrzymałość, gibkość, skoczność i koordynacja ruchowa.

W ramach programu „Ldk!” dzieci mają również możliwość uczestnictwa w zgrupowaniach i zawodach. Daje im to poczucie wspólnoty oraz umożliwia naukę zdrowej rywalizacji. Badanie przeprowadzone w 2020 roku wykazało również, że dzieci uczestniczące w programie „Ldk!” lepiej radziły sobie z konsekwencjami lockdownu w czasie pandemii COVID-19. Rodzice dzieci biorących udział w programie rzadziej zgłaszali trudności z nauką (17% do 30%) oraz niższy poziom niepokoju (10% do 17%) i apatii (6% do 15%) w porównaniu do nietrenujących rówieśników. Ponadto, w tym samym badaniu 57% rodziców dzieci z programu „Ldk!” deklarowało, że ich dzieci nie napotykają przeszkód w podejmowaniu aktywności, podczas gdy jedynie 19% rodziców dzieci z grupy kontrolnej złożyło taką deklarację. Aż 70% rodziców z programu „Ldk!” uznawało, że ich dziecko poświęcało odpowiednią ilość czasu na aktywność fizyczną vs. 41% rodziców dzieci nieaktywnych.

Regularna aktywność fizyczna i zdrowe nawyki żywieniowe mają nie tylko pozytywny wpływ na sprawność fizyczną, ale również na utrzymanie prawidłowej masy ciała. Badanie przeprowadzone w 2018 roku ukazało, że 25% dzieci spoza programu miało nadmierną masę ciała, podczas gdy tylko 9% dzieci z programu „Ldk!” miało nadwagę lub było otyłych. W badaniu z bieżącego roku 6% dzieci z programu „Ldk!” miało nadmierną masę ciała, przy czym jedynie 1% było otyłych. Natomiast w grupie kontrolnej odsetek dzieci z nadwagą wynosił 19%, a otyłość występowała u 7% (Ryc.2).

Ryc. 2. Wykres przedstawiający częstotliwość występowania nadmiernej masy ciała w grupie badanej i kontrolnej

Program „Lekkoatletyka dla każdego!” jest doskonałym przykładem programu edukacyjno- sportowego, a projekt badawczy #zacznijodlekkiej jest jego niezwykle istotnym uzupełnieniem, badającym adekwatność tematów i metod oraz realizację założonych celów. Projekt ten nie tylko ukazuje efekty podejmowanych działań, ale wskazuje również kierunki dalszego rozwoju programu w przyszłości.