Definicja zespołu metabolicznego dotyczy współistnienia zależnych od siebie czynników ryzyka o podłożu metabolicznym, które sprzyjają rozwojowi chorób sercowo-naczyniowych, mające podłoże miażdżycowe oraz cukrzycy tupu 2⁸. 

Do zespołu metabolicznego możemy zaliczyć:

• insulinooporność,
• hiperinsulinizm,
• upośledzoną tolerancję glukozy,
• otyłość.

Zespół ten ponadto charakteryzuje się współistnieniem nadciśnienia tętniczego, stłuszczenia wątroby oraz nadkrzepliwości. Warto zaznaczyć, że wszystkie wyżej wymienione składowe wzajemnie na siebie oddziałują. Otyłość oraz brak aktywności fizycznej predysponuje do powstania insulinooporności. Oporność na insulinę wpływa na zwiększenie stężenia lipoprotein o niskiej gęstości –„złego cholesterolu” frakcji LDL, a także stężenia trójglicerydów w surowicy oraz na zmniejszenie stężenie lipoprotein o wysokiej gęstości – frakcji HDL. To wszystko przyczynia się do rozwoju zmian miażdżycogennych, w postaci odkładania się blaszek miażdżycowych w ścianach tętnic, co z kolei z biegiem lat może sprzyjać rozwojowi choroby niedokrwiennej serca, zakrzepów oraz udaru mózgu. Przewlekle występujący podwyższony poziom glukozy wynikający z insulinooporności uszkadza nerki oraz naczynia krwionośne, co z kolei sprzyja rozwojowi cukrzycy oraz nadciśnienia tętniczego^1-3.

Kryteria rozpoznania

Na przestrzeni lat kryteria rozpoznawania zespołu metabolicznego ulegały zmianie. Najnowsze kryterium rozpoznania zostało przedstawione w 2009 roku przez Międzynarodową Federację Diabetologiczną (IDF, International Diabetes Federation)⁴.

Dotychczasowe kryteria rozpoznawcze to:

1. Kryterium z 1998 r. WHO (World Health Organization):Insulinooporoność i/lub cukrzyca typu 2 lub upośledzenie metabolizmu glukozy oraz 2 z następujących składowych:

• otyłość centralna (stosunek obwodu talii do obwodu bioder u mężczyzn > 0, 9 i u kobiet > 0, 85) i/lub BMI > 30 kg/m2
• stężenie TG w osoczu≥ 150 mg/dl lub HDL < 35 mg/dl u mężczyzn i <39 mg/dl u kobiet
• ciśnienie tętnicze ≥ 140/90 mmHg
• mikroalbuminuria (wydalanie albumin z moczem ≥ 20g/min lub stosunek stężenia albuminy do kreatyniny ≥ 30 mg/g)¹²

2. Kryterium z 2001 r. NCEPT: ATPIII (National Cholesterol Education Program Adult Treatment Panel III): Dowolne 3 z następujących składowych:

• obwód talii u mężczyzn > 102 cm, u kobiet > 88 cm
• stężenie TG w osoczu ≥ 150 mg/dl lub HDL < 40 mg/dl u mężczyzn i < 50 mg/dl u kobiet
• ciśnienie tętnicze ≥ 130/85 mmHg
• glukoza na czczo ≥ 110 mg%¹³

3. Kryterium z 2005 r. IDF (International Diabetes Federation): Obwód talii u Europejczyków dla mężczyzn ≥ 94 cm, dla kobiet ≥ 80 cm oraz 2 z następujących składowych:

• stężenie TG w osoczu ≥ 150 mg/dl lub HDL < 40 mg/dl u mężczyzn i < 50 mg/dl u kobiet lub leczenie hipolipemizujące
• ciśnienie tętnicze ≥ 130/85 mmHg lub leczenie hipotensyjne
• glukoza na czczo ≥ 100 mg% lub leczenie hipoglikemizujące¹⁴

4. Kryterium z 2009 r. Consensus Definition IDF and AHA/NHLBI4 (American Heart Association/National Heart Lung, and Blood Institute): Dowolne 3 z następujących składowych:

• nieprawidłowy obwód talii (zależnie od populacji)
• stężenie TG w osoczu ≥ 150 mg/dl lub HDL<40 mg/dl u mężczyzn i < 50 mg/dl u kobiet lub leczenie hipolipemizujące
• ciśnienie tętnicze ≥ 130/85 mmHg lub leczenie hipotensyjne
• glukoza na czczo ≥ 100 mg% lub leczenie hipoglikemizujące¹⁵

U pacjentów posiadających cechy zespołu metabolicznego często obserwujemy dodatkowo kamicę nerek oraz kamicę pęcherzyka żółciowego. Czynniki ryzyka, jakie temu sprzyjają to: alkohol, brak aktywności ruchowej (siedzący tryb życia), nadwaga i otyłość, dodatni rodzinny wywiad w kierunku występowania zespołu metabolicznego⁴.

Aby dobrze zrozumieć charakter zespołu metabolicznego, przyjrzyjmy się poszczególnym elementom występującym w zespole metabolicznym.