Olej rzepakowy, ze względu na swoje unikalne właściwości odżywcze, stanowi jeden z najzdrowszych tłuszczów roślinnych, który może przynieść liczne korzyści zdrowotne. Regularne włączanie oleju rzepakowego do diety może zmniejszyć ryzyko rozwoju chorób sercowo-naczyniowych oraz poprawić profil lipidowy. Dodatkowo, dzięki działaniu przeciwzapalnemu i antyoksydacyjnemu, olej rzepakowy może wspomagać ochronę układu nerwowego.
Rzepak (Brassica napus subsp. napus) to jedna z najczęściej, zaraz po soi, roślin oleistych uprawianych na całym świecie. Największym producentem nasion rzepaku są kraje Unii Europejskiej. Pierwsze uprawy nasion rzepaku były niewielkie, co związane było głównie z występowaniem w tej roślinie związków mających niekorzystny wpływ na zdrowie człowieka – głównie glukozynolanów i kwasu erukowego. Jednakże postęp w kierunku badań genetycznych i wykorzystanie możliwości agrotechnicznych pozwoliły na wyhodowanie odmian rzepaku z niską zawartością tych szkodliwych substancji w nasionach tej rośliny. Pierwsze bezerukowe formy rzepaku odkryte zostały w 1961 roku w Kanadzie w odmianie rzepaku jarego Liho, co też stało się impulsem do dalszej produkcji bezerukowych nasion rzepaku4. Odmiany tego rodzaju cechują się niską zawartością kwasu erukowego (< 2%) oraz niedużą ilością glukozynolanów w śrucie (< 30 μM/g beztłuszczowej suchej masy nasion).
Spośród wielu dostępnych na polskim rynku płynnych tłuszczów roślinnych (m.in. rzepakowego, słonecznikowego, sojowego, sezamowego, z pestek dyni, oliwy z oliwek) to właśnie olej produkowany z nasion rzepaku cechuje się największą popularnością. Olej rzepakowy stanowi źródło cennych dla zdrowia jedno- i wielonienasyconych kwasów tłuszczowych, tokoferoli, steroli roślinnych, fosfolipidów i związków fenolowych przy jednocześnie niskiej zawartości nasyconych kwasów tłuszczowych mających szkodliwy wpływ na organizm człowieka5,6. Biorąc pod uwagę profil kwasów tłuszczowych występujący w oleju rzepakowym, produkt ten cechuje się dość wysoką zawartością jednonienasyconych kwasów tłuszczowych (MUFA, ang. monounsaturated fatty acids), szczególnie kwasu oleinowego (Ω-9), stanowiącego aż 57% wszystkich kwasów tłuszczowych występujących w tym produkcie. MUFA odgrywają ważną rolę w obniżaniu poziomu cholesterolu frakcji LDL oraz wzroście ilości cholesterolu HDL, wpływając tym samym na zmniejszenie ryzyka rozwoju blaszek miażdżycowych w naczyniach krwionośnych (w ich powstawaniu biorą udział głównie utlenione formy cholesterolu LDL – tzw. oksy-LDL) i rozwój miażdżycy. Dlatego też osoby z zaburzonym profilem lipidowym i zwiększonym ryzykiem chorób sercowo-naczyniowych powinny zwrócić szczególną uwagę na uwzględnienie oleju rzepakowego w swojej codziennej diecie5,7,8,9.
W jednej z metaanaliz zaprezentowanej przez Ghobadi i wsp. wykazano związek między spożyciem oleju rzepakowego a spadkiem poziomu cholesterolu całkowitego (-7,24 mg/dl) oraz cholesterolu frakcji LDL (-6,4 mg/dl) bez większego wpływu na zawartość cholesterolu HDL, trójglicerydów oraz apolipoprotein– ApoA i ApoB 10. W pracy Gladine i wsp. zauważono, że spożycie świeżego oleju rzepakowego w ilości 20 g/d przyczyniało się do zwiększenia stężenia cholesterolu HDL oraz obniżenia poziomu utlenionych frakcji LDL w surowicy krwi24. Podobnie w badaniu przeprowadzonym przez Palomäki i wsp. wykazano, że włączenie do diety osób chorujących na zespół metaboliczny 35 ml/d oleju rzepakowego nierafinowanego przyczyniło się do spadku stężenia cholesterolu całkowitego o 8% a cholesterolu LDL o około 11% w porównaniu do grupy kontrolnej przyjmującej dziennie 35 g masła. Autorzy doszli do wniosku, że spożywanie oleju rzepakowego tłoczonego na zimno może mieć pozytywny wpływ na poprawę profilu lipidowego i tym samym zmniejszenie ryzyka występowania chorób sercowo-naczyniowych w przyszłości25.
Olej produkowany z nasion rzepaku cechuje się również wysoką zawartością wielonienasyconych kwasów tłuszczowych (PUFA, ang. polyunsaturated fatty acids), w tym między innymi niezbędnych nienasyconych kwasów tłuszczowych (NNKT), które nie mogą być wytwarzane przez komórki organizmu człowieka i muszą zostać spożyte wraz z pokarmem. Zalicza się do nich kwasy: linolowy– LA (Ω-6) i α-linolenowy– ALA (Ω-3) stanowiące odpowiednio 21% i 11% wszystkich kwasów tłuszczowych zawartych w oleju rzepakowym. Wynika z tego, że stosunek Ω-6: Ω-3 w oleju z nasion rzepaku wynosi 2:1 i dlatego też produkt ten powinien zostać szczególnie uwzględniony w jadłospisie pacjentów z chorobami układu krążenia (miażdżyca naczyń, choroba niedokrwienna serca, zawał mięśnia sercowego) u których zaleca się, aby proporcja Ω-6:Ω-3 w spożywanych posiłkach nie była niższa niż 4–5:1 z racji kardioprotekcyjnego działania wielonienasyconych kwasów tłuszczowych Ω-312,13. PUFA-Ω-3 wykazują również działanie przeciwzapalne, antyarytmiczne i antytrombogenne, a także zmniejszają ryzyko tworzenia się blaszek miażdżycowych, wpływając tym samym na mniejsze ryzyko powstawania zakrzepów w naczyniach krwionośnych oraz występowania zawału serca. PUFA Ω-3 dzięki właściwościom rozkurczowym zapobiegają rozwojowi nadciśnienia tętniczego krwi14,15. Ponadto kwas alfa-linolenowy (ALA) bierze udział w hamowaniu ryzyka rozwoju udarów mózgu w związku z działaniem tego związku na zwiększenie poziomu czynnika neutropowego pochodzenia mózgowego (BDNF, ang. brain-derived neutropic factor) wpływającego na dłuższą żywotność i lepszą aktywność komórek nerwowych mózgu, a także biorącego udział w procesach związanych z neurogenezą. Z racji pozytywnego wpływu PUFA Ω-3 na funkcjonowanie układu nerwowego związki te przyczyniają się również do zmniejszenia ryzyka występowania schorzeń o podłożu neurodegeneracyjnym, jak choroba Alzheimera czy Parkinsona16.
Olej rzepakowy stanowi źródło cennych dla zdrowia jednoi wielonienasyconych kwasów tłuszczowych, tokoferoli, steroli roślinnych, fosfolipidów i związków fenolowych przy jednocześnie niskiej zawartości nasyconych kwasów tłuszczowych mających szkodliwy wpływ na organizm człowieka.
Pod względem zawartości kwasów tłuszczowych olej rzepakowy cechuje się niskim poziomem nasyconych kwasów tłuszczowych (SFA, ang. saturated satty acid), których ilość w tym produkcie wynosi około 7% z całej puli kwasów tłuszczowych. SFA charakteryzują się niekorzystnym działaniem na zdrowie człowieka z racji wpływu na wzrost poziomu cholesterolu całkowitego i frakcji LDL w surowicy krwi, które jak wiadomo przyczyniają się do tworzenia złogów miażdżycowych w obrębie naczyń krwionośnych, zwiększając tym samym ryzyko rozwoju chorób sercowo-naczyniowych, w tym między innymi miażdżycy naczyń tętniczych, zatoru, zawału serca czy udaru niedokrwiennego mózgu8,9,17.
Nasiona rzepaku charakteryzują się sporą zawartością steroli roślinnych. W oleju produkowanym z tej rośliny występuje ponad 200 fitosteroli, spośród których najczęściej wymienia się β-sitosterol, brassicasterol, kampesterol i ∆5-awenasterol. Związki te przyczyniają się w sposób naturalny do spadku poziomu cholesterolu LDL w surowicy krwi poprzez zmniejszenie absorpcji tej frakcji cholesterolu w jelitach. Ma to szczególne znaczenie u osób ze zdiagnozowaną hipercholesterolemią, u których w diecie powinny znaleźć się pokarmy bogate w sterole roślinne celem obniżenia poziomu cholesterolu LDL i zmniejszenia ryzyka występowania chorób kardiologicznych w późniejszym czasie. Poza działaniem hipocholesterolemicznym, fitosterole wykazują także działanie przeciwzapalne, antynowotworowe i usprawniające działanie układu immunologicznego. W celu uzyskania efektu hipolipomizującego zaleca się dziennie spożycie 2–3 g steroli/stanoli roślinnych2,18,19. W pracy Gyllinga i wsp. wykazano, że spożywanie 3 g/d steroli roślinnych przez okres 6 miesięcy przyczyniło się u badanych osób do obniżenia poziomu cholesterolu LDL i nie-HDL oraz miało pozytywny wpływ na poprawę funkcji śródbłonka naczyń i zmniejszenie sztywności tętnic20. W badaniu przeprowadzonym na modelu zwierzęcym wykazano, że podawanie królikom żywionym wcześniej pokarmem bogatocholesterolowym oleju rzepakowego przyczyniało się do zwiększenia poziomu fitosteroli w surowicy krwi zwierząt, co z kolei przekładało się na zmniejszenie poziomu cholesterolu całkowitego oraz frakcji LDL21. W tym miejscu warto również dodać, że rekomendowana dawka steroli/stanoli roślinnych potrzebna do wywołania efektu hipolipemizującego wynosi 2–3 g/d26. W zaleceniach ESC (European Society of Cardiology, 2021) podano, że żywność funkcjonalna będąca źródłem fitosteroli wpływa na obniżenie poziomu cholesterolu frakcji lipoprotein o małej gęstości (LDL), jednakże działanie to jest możliwe, jeśli spożywana jest odpowiednia ilość steroli w diecie, tj. około 2 g/d, przy czym, jak podano, istnieje potrzeba prowadzenia dalszych badań na ten temat27. wynosi 300–800 mg/kg, a spośród najczęściej występujących wymienia się α-, β-, γ- i ẟ-tokoferol. Związki te wykazują silne działanie antyoksydacyjne i przeciwzapalne, chronią komórki przed niekorzystnym działaniem reaktywnych form tlenu i stresem oksydacyjnym, dzięki czemu zmniejszają ryzyko rozwoju wielu chorób, a także hamują starzenie się komórek. Jak już wspomniano wcześniej, olej rzepakowy zawiera w swoim składzie sporą ilość wielonienasyconych kwasów tłuszczowych (PUFA), które z racji występowania niestabilnych podwójnych wiązań narażone są na ich szybkie utlenianie (oksydację) i w efekcie powstawanie związków mających działanie aterogenne, kancerogenne i cytotoksyczne22. Zatem występująca zarazem w tym produkcie witamina E będzie przeciwdziałała niekorzystnej peroksydacji lipidów, w tym PUFA, przyczyniając się do zmniejszenia ryzyka psucia się oleju, a także tworzenia szkodliwych dla zdrowia wolnych rodników tlenowych. Z kolei witamina K stanowi w tym tłuszczu roślinnym około 71,3 μg/100 g. Jej główna rola polega na udziale w procesach związanych z krzepnięciem krwi oraz mineralizacją tkanki kostnej. Spożycie minimum 2 łyżek oleju rzepakowego dziennie pozwala na pokrycie zapotrzebowania organizmu na witaminę K w około 20% oraz na witaminę E aż w 50%23. Nasiona rzepaku są także źródłem pewnej ilości β-karotenu (prowitaminy A) mającej silny potencjał antyoksydacyjny i przeciwzapalny2,5,29.
Olej produkowany z nasion rzepaku zawiera także pewną ilość związków polifenolowych (np. synapina) cechujących się silnym działaniem antyoksydacyjnym i przeciwutleniającym. Polifenole wykazują zdolność do wychwytywania wolnych rodników i razem z tokoferolami zapobiegają utlenianiu oraz psuciu się olejów będących źródłem wielonienasyconych kwasów tłuszczowych zawierających podatne na oksydację wiązania podwójne.
# Fundusze Promocji
Literatura:
Ekstrakt z kory francuskiej sosny śródziemnomorskiej znany pod nazwą Pycnogenol, to jeden z najlepiej przebadanych suplementów roślinnych, wykazujący korzystny wpływ na zdrowie serca, funkcje poznawcze, skórę czy mikrokrążenie. Jego silne działanie przeciwzapalne i antyoksydacyjne, poparte licznymi badaniami klinicznymi, czyni go wartościowym wsparciem w leczeniu i profilaktyce wielu schorzeń i dolegliwości.
Kwas masłowy to jeden z kluczowych metabolitów bakteryjnych, odgrywający niezwykle istotną rolę w zdrowiu przewodu pokarmowego. Unikalne właściwości kwasu masłowego sprawiają, że staje się on coraz bardziej cenionym środkiem terapeutycznym, wykorzystywanym w leczeniu wielu chorób. Dzięki nowoczesnym technologiom, takim jak mikrootoczkowanie, możliwe stało się jeszcze skuteczniejsze dostarczanie kwasu masłowego do jelita grubego, otwierając drogę do jego szerokiego zastosowania w medycynie.
Colostrum, czyli pierwsze mleko wydzielane po porodzie, to cenny surowiec bogaty w bioaktywne składniki, mające kluczowe znaczenie dla zdrowia przewodu pokarmowego oraz układu odpornościowego. Korzystne efekty siary bydlęcej zaobserwowano między innymi w zakażeniach żołądkowo- -jelitowych, biegunce zakaźnej, polekowych stanach zapalnych, a także w dysfunkcji bariery jelitowej i chorobach zapalnych jelit.
