Skuteczność odległych wyników zachowawczych metod leczenia otyłości ocenia się na około 5%, natomiast w przypadku leczenia chirurgicznego jest to już 80%^{4, 7, 11-13}. Jednak uzyskanie satysfakcjonującej redukcji masy ciała po przeprowadzonej operacji zależy nie tylko od pomyślnie przeprowadzonego zabiegu, ale głównie od stopnia w jakim pacjent zmieni swój styl życia, w tym zmodyfikuje sposób żywienia. Warto zaznaczyć również, że częstym powikłaniem takich operacji są niedobory pokarmowe. Z tego powodu odpowiedna edukacja żywieniowa pacjentów bariatrycznych jest bardzo ważnym elementem terapii⁵.

Światowa Organizacja Zdrowia (ŚOZ; World Health Organization, WHO) uznała otyłość za najczęstszą, osiągającą rozmiary epidemii chorobę metaboliczną. Od 1975 roku liczba osób z nadwagą wzrosła ponad trzykrotnie¹. Według ŚOZ na świecie w 2016 roku ponad 1,9 miliarda ludzi po 18 roku życia miało nadmierną masę ciała (średnio 39%, w tym 39% mężczyzn i 40% kobiet), z czego aż 650 mln stanowiły osoby otyłe (13% populacji, w tym 11% mężczyzn i 15% kobiet)¹, ⁴. W Polsce, jak wynika z badań prowadzonych w ramach Wieloośrodkowego Ogólnopolskiego Badania Stanu Zdrowia Ludności w latach 2013–2014 roku, nadwaga występowała u 43,1% mężczyzn oraz 29,5% kobiet, natomiast otyłość rozpoznano u odpowiednio 24,2% i 23,4%³. Nadmierna masa ciała znacząco zwiększa ryzyko ciężkich powikłań, wśród których za najgroźniejsze dla zdrowia i życia uważa się przede wszystkim cukrzycę typu 2, zaburzenia sercowo-naczyniowe, zaburzenia metaboliczne i niektóre nowotwory^{1, 10, 11}. W Europie otyłość stanowi przyczynę 10–13% przedwczesnych zgonów. Jakość życia tych pacjentów jest również znacząco niższa⁹. Otyłość jest chorobą kosztochłonną. W Europie Zachodniej od 2 do 8% całkowitych wydatków przeznacza się właśnie na jej leczenie².

Nadmierna masa ciała rozwija się w wyniku przewlekłego dodatniego bilansu energetycznego spowodowanego nadmierną podażą energii w stosunku do zapotrzebowania, co prowadzi ostatecznie do nadmiernej kumulacji tkanki tłuszczowej. Wśród czynników sprzyjających temu zjawisku wskazuje się m.in. warunki środowiskowe, takie jak: siedzący tryb życia, niski poziom aktywności fizycznej i złe wybory żywieniowe, skłonności genetyczne czy niektóre choroby i leki¹.

Istnieje wiele metod pozwalających ocenić, czy pacjent ma prawidłową masę ciała. W praktyce najczęściej stosuje się wskaźnik masy ciała (ang. Body Mass Index – BMI). Zgodnie z wytycznymi WHO otyłość rozpoznaje się, kiedy BMI jest większe lub równe 30 kg/m², natomiast otyłość olbrzymią – w przypadku gdy jego wartość jest równa lub większa od 40 kg/m².

Zgodnie z polskimi wytycznymi⁴ do leczenia chirurgicznego kwalifikują się pacjenci z BMI ≥ 40 kg/m² oraz z BMI 35–40 kg/m² z co najmniej jedną chorobą współistniejącą (np. zaburzeniami metabolicznymi, chorobami sercowo-naczyniowymi, bezdechem sennym, chorobą zwyrodnieniową stawów), które po operacji bariatrycznej ustąpią lub ich nasilenie zmniejszy się. Chirurgiczne leczenie otyłości można rozważyć także w przypadku pacjentów z BMI 30,0–34,9 kg/m² chorujących na cukrzycę typu 2, w przypadku utrzymywania się hiperglikemii mimo stosowania leków doustnych oraz insuliny, oraz u chorych z innymi składowymi zespołu metabolicznego.

Warto zwrócić uwagę na to, że ważna jest najwyższa udokumentowana masa ciała chorego, a utrata masy ciała przed operacją, skutkująca obniżeniem BMI poniżej wartości kwalifikującej do operacji, nie stanowi przeciwwskazania do przeprowadzenia zaplanowanej operacji bariatrycznej. Zabieg wykonywany jest również u osób, u których doszło do ponownego wzrostu masy ciała po wcześniej przeprowadzonej operacji bariatrycznej^{2, 4}.

Zabiegi chirurgicznego leczenia otyłości rekomendowane są chorym pomiędzy 18 a 65 rokiem życia. W przypadku pacjentów młodszych obowiązują odrębne warunki kwalifikacji, a w przypadku osób powyżej 65 roku życia niezbędne jest indywidualne podejście z dokładną oceną ryzyka oraz korzyści z przeprowadzonego zabiegu⁴.

​

Rodzaje operacji bariatrycznych

Chirurgiczne metody leczenia otyłości obejmują różne techniki wykorzystujące różne mechanizmy prowadzące do utraty masy ciała. Wyróżnia się trzy rodzaje operacji bariatrycznych: operacje restrykcyjne, wyłączające i operacje o charakterze mieszanym.

Pierwsze z nich polegają na zmniejszeniu pojemności żołądka lub zwężeniu drogi pasażu do jelita, a przez to ograniczeniu objętości przyjmowanych pokarmów. Do metod restrykcyjnych zalicza się opaskę żołądkową (ang. Adjustable Gastric Banding – AGB) z możliwością modyfikacji stopnia restrykcji oraz rękawową resekcję żołądka (ang. Sleeve Gastrectomy – SG)

Operacje wyłączające powodują zmniejszenie żołądka przez jego przeszycie lub częściowe wycięcie oraz skrócenie pasażu przez jelito cienkie i kontaktu pokarmu z enzymami trawiennymi, co prowadzi do zmniejszenia wchłaniania składników pokarmowych a tym samym ograniczenia przyswajania kalorii z pożywienia. Do tej grupy zalicza się wyłączenie żółciowo-trzustkowe (ang. Biliopancreatic Diversion – BPD).

Do trzeciej grupy zalicza się operacje, które stanowią połączenie mechanizmów dwóch powyżej opisanych zabiegów. Do tego rodzaju operacji zalicza się wyłączenie żołądkowe (ang. Roux-Y Gastric Bypass – RYGB) oraz wyłączenie żółciowo-trzustkowe z przełączeniem dwunastniczym (ang. Biliopancreatic Diversion with Duodenal Switch – BPD-SD)⁹.

Postępowanie dietetyczne przed operacją bariatryczną

Przed chirurgicznym leczeniem otyłości dietetyk przeprowadza ocenę dotychczasowego sposobu żywienia pacjenta, wskazuje błędy żywieniowe i czynniki wpływające na zwiększenie masy ciała, omawia dotychczasowe próby redukcji masy ciała oraz zwraca uwagę na przyczyny nieskuteczności metod stosowanych w przeszłości i proponuje ich korektę.

Rolą dietetyka jest wsparcie pacjenta w budowaniu właściwych nawyków żywieniowych jeszcze przed operacją i wyznaczenie planu modyfikacji dotychczasowej diety i redukcji masy ciała do czasu operacji. Zwykle za cel wyznacza się 5–10% wyjściowej masy ciała. Ma to służyć zmniejszeniu stopnia stłuszczenia wątroby i ilości tkanki tłuszczowej w śródbrzuszu, co pozwala zmniejszyć ryzyko powikłań operacyjnych, ogranicza utratę krwi podczas zabiegu, skraca czas zabiegu i poprawia kontrolę chorób towarzyszących otyłości⁹.

Pacjent przed operacją powinien nauczyć się spożywać 5 posiłków dziennie (3 główne i 2 zdrowe przekąski) w regularnych odstępach czasowych, co 3–4 godziny. Pomocne może być nastawienie w telefonie przypomnienia o porach posiłków. Śniadanie powinno być spożywane do godziny od wstania z łóżka. Regularne spożywanie posiłków zapobiega napadom głodu, a tym samym przejadaniu. Zaleca się również wypijanie w ciągu doby 2 litrów bezkalorycznych płynów, w tym zwłaszcza wody. Z diety należy wyeliminować cukier, słodzone napoje, słodycze, alkohol, dania typu fast food oraz inne produkty będące źródłem nasyconych kwasów tłuszczowych i kwasów tłuszczowych typu trans. Pożądanymi technikami obróbki technologicznej są gotowanie w wodzie oraz na parze, pieczenie w piekarniku oraz grillowanie. Pacjentom zaleca się również zaopatrzenie się w wagę kuchenną w celu lepszej kontroli przygotowywanych porcji. Posiłek powinno się spożywać przy stole, w skupieniu, przez co najmniej 20 minut, przeżuwając dokładnie każdy kęs⁹. Stosowanie się do zaleceń pomaga zredukować masę ciała, wypracować prawidłowe nawyki, ale też zapobiegać niedoborom pokarmowym, które nie są rzadkością wśród pacjentów kwalifikowanych do chirurgicznego leczenia otyłości. Dzieje się tak m.in. z powodu diety, która mimo iż jest wysokokaloryczna, to często równocześnie jest nieprawidłowo zbilansowana^{6, 9}.