Jednym z częściej występujących w wieku dziecięcym niedoborów jest niedobór żelaza, który we wczesnym dzieciństwie może spowodować nieodwracalne zmiany w mózgu poprzez wpływ na syntezę neurotransmiterów i procesy mielinizacji¹.

Niedokrwistość z niedoboru żelaza jest to stan spowodowany upośledzoną syntezą hemu na skutek niedoboru żelaza w ustroju. Najczęściej charakteryzuje się obecnością małych erytrocytów ze zmniejszoną zawartością hemoglobiny w stosunku do rekomendowanych norm².

Do głównych przyczyn niedoboru żelaza u dzieci zalicza się:

• utratę krwi na skutek krwawienia, np. z przewodu pokarmowego, układu moczowego czy oddechowego lub z powodu urazów i zabiegów chirurgicznych,
• zwiększone zapotrzebowanie przy jednoczesnej niewystarczającej podaży, np. u matki podczas ciąży, laktacji,
• upośledzone wchłanianie z przewodu pokarmowego w przypadku występowania chorób, np. enteropatii glutenowej, choroby Leśniowskiego-Crohna, achlorhydrii, w przypadku gastrektomii oraz resekcji jelita,
• niedobór żelaza w diecie³.

Dla szybkiej identyfikacji przyczyn niedoboru żelaza kluczowe znaczenie ma prawidłowo zebrany wywiad żywieniowo-zdrowotny. Podejrzewając niedokrwistość z niedoboru żelaza u niemowląt i małych dzieci, należy zebrać dane dotyczące rodzaju ciąży (ciąża mnoga), porodu (poród o czasie, wcześniactwo), strat krwi podczas ciąży i porodu, a także profilaktyki niedokrwistości prowadzonej w trakcie ciąży i sposobu karmienia dziecka po urodzeniu. W przypadku starszych dzieci należy uzyskać również szczegółowe informacje dotyczące sposobu żywienia, przyrostów masy ciała i wzrostu w poszczególnych latach życia oraz ilości i rodzaju zażywanych leków oraz przebytych i występujących chorób⁴.

U dzieci niedokrwistość z niedoboru żelaza obserwowana jest najczęściej w pierwszym roku życia ze względu na zmiany w metabolizmie żelaza związane z adaptacją organizmu do życia w bogatym w tlen środowisku zewnętrznym. Ujemny bilans tego pierwiastka pojawia się szczególnie często w grupach dzieci o prawdopodobnie zmniejszonych zasobach żelaza w życiu płodowym. Szacuje się, że szczyt występowania niedokrwistości przypada na okres od 6 do 20 miesiąca życia; może nastąpić wcześniej u dzieci urodzonych przedwcześnie⁵.

Grupy ryzyka niedoboru żelaza

W organizmie noworodka średnia zawartość żelaza zależy od takich czynników, jak: wiek noworodka, zapasy żelaza u matki oraz krwawienia dołożyskowe, pozałożyskowe, a także czas zaciśnięcia pępowiny. U dzieci urodzonych przedwcześnie wykazano, iż opóźniony o 30−120 sekund czas zaciśnięcia pępowiny może umożliwić przepływ dodatkowej ilości krwi z łożyska do krążenia noworodka, stabilizując tym samym układ krążenia, oraz zmniejszyć ryzyko martwiczego zapalenia jelit, krwawień dokomorowych, a także ograniczyć liczbę przetoczeń preparatów krwiopochodnych⁶.

Istnieje pewna grupa dzieci o zwiększonym ryzyku wystąpienia niedokrwistości z niedoboru żelaza. Wczesna identyfikacja tych osób może zapobiec rozwojowi pełnoobjawowej niedokrwistości w przyszłości. Grupą o prawdopodobnie zmniejszonej ilości żelaza zapasowego w organizmie będą wcześniaki, dzieci z ciąż wielopłodowych oraz noworodki za małe w stosunku do wieku ciążowego. Duże znaczenie w przypadku gromadzenia zapasów ustrojowych żelaza u dziecka odgrywa również stan odżywienia i masa ciała matki. Niedobór żelaza i nieprawidłowy stan odżywienia ciężarnej, a z drugiej strony − nadmierny przyrost masy ciała i otyłość w trakcie ciąży, może przyczynić się w istotny sposób do zmniejszenia zasobów tego pierwiastka u dziecka⁵.

Po narodzinach proces erytropoezy u dziecka jest nieaktywny, a żelazo, które zostaje uwalniane z ulegających rozpadowi krwinek czerwonych, jest magazynowane w wątrobie i szpiku kostnym. Po wznowieniu procesu erytropoezy zasoby żelaza ulegają szybkiemu wyczerpaniu ze względu na wykorzystanie tego pierwiastka do syntezy hemoglobiny oraz jego udział w procesie wzrastania. Gospodarka żelazem w tym okresie uzależnia się całkowicie od żelaza dostarczanego z pożywieniem, dlatego w przypadku dzieci starszych szczególne znaczenie ma umiejętne rozszerzanie diety dziecka w pokarmy bogate w żelazo oraz realizacja jego zapotrzebowania w stosunku do norm⁷. Po okresie karmienia piersią w grupie ryzyka niedoboru żelaza znajdą się zatem dzieci, które spożywają niewystarczające ilości pożywienia, a dieta ma charakter diety niedoborowej, które często chorują, przewlekle przyjmują leki oraz zamieszkują regiony o wysokim ryzyku wystąpienia niedokrwistości z niedoboru żelaza^{8, 9}.

Profilaktyka niedoboru żelaza

Zapobieganie niedoborowi żelaza polega na umiejętnie dobranej suplementacji uwzględniającej indywidualne zapotrzebowanie na żelazo w zależności od diety i sposobu karmienia oraz oceny przynależności do poszczególnych grup ryzyka. Zgodnie z aktualnym stanowiskiem Komitetu Żywienia ESPGHAN, które odnosi się do populacji, w których częstość występowania niedokrwistości z niedoboru żelaza nie jest wysoka, nie ma wystarczających wskazań do powszechnej suplementacji żelazem zdrowych i urodzonych o czasie niemowląt i małych dzieci⁹.