W poniższym tekście mianem „pacjenta wszystkowiedzącego” została określona osoba, która posiada rozległą, choć nie zawsze rzetelną wiedzę na temat zasad zdrowego i racjonalnego żywienia, lecz nie wprowadza ich we własnym życiu. Ponadto często osoba ta ma za sobą doświadczenia wynikające ze stosowania diety lub nawet wielu diet. Podczas konsultacji z dietetykiem może opowiadać, jak wiele wie na temat dietetyki i może nie być zainteresowana słuchaniem informacji specjalisty.

W klasycznej już publikacji autorzy wymieniają cztery wymiary komunikacji pacjent − specjalista, które wpływają na zaangażowanie pacjenta w leczenie². Są one zbliżone do głównych zasad i metod pracy DM. Wydaje się, że wszystkie te aspekty mają szczególne znaczenie podczas budowania skutecznej i owocnej współpracy z pacjentem wszystkowiedzącym. Poniżej omówiono te aspekty komunikacji i przedstawiono konkretne wskazówkami dotyczące ich zastosowania w gabinecie.

1. Okazywanie przez praktyka pozytywnego ustosunkowania do pacjenta, empatii oraz wsparcia

Atmosfera rozmowy w dużym stopniu decyduje o powodzeniu lub fiasku współpracy. Szereg badań potwierdza, że specjaliści pracujący w stylu konfrontacyjnym i autorytarnym odnoszą w swej pracy najgorsze efekty, a okazywana trafna empatia jest istotnym czynnikiem warunkującym reakcję pacjenta na leczenie³. Co więcej, mówiąc o pacjencie trudnym, często podkreśla się aspekt braku współpracy między pacjentem a specjalistą¹, a nie cechy osobiste pacjenta. Wskazanie na trudność w relacji między pomagającym a szukającym pomocy ubiera problem trudnych pacjentów w kontekst interpersonalny^{2, 4}.

Zadanie zbudowania empatycznej, bezpiecznej atmosfery spotkania jest trudne, ponieważ podczas pracy z trudnym pacjentem specjalista może doświadczać wielu nieprzyjemnych i silnych uczuć, takich jak złość, poczucie winy, rozczarowanie czy brak sympatii do pacjenta², a czasem wręcz obawę przed kolejnym spotkaniem z daną osobą. Podczas pracy z pacjentem wszystkowiedzącym może także pojawić się poczucie, że pacjent podważa kompetencje dietetyka, ocenia, nie ufa posiadanej przez niego wiedzy. Łatwo wówczas wpaść w pułapkę chęci udowodnienia pacjentowi własnych kompetencji oraz tego, że jesteśmy w stanie mu pomóc, i wymyślania strategii rozwiązania problemu.

Pierwszym krokiem w pracy z trudnym pacjentem jest wyjście poza własną perspektywę i próba spojrzenia na osobę, która przyszła do naszego gabinetu, w życzliwy i współczujący sposób³. Pacjent wszystkowiedzący − to osoba z cenną wiedzą, która włożyła już wiele wysiłku w poprawę jakości swojego życia, ale bez spodziewanych efektów. Może czuć się bezsilna, rozgoryczona, zezłoszczona. Ponadto pacjent jest w niełatwej sytuacji − musi opowiedzieć obcej osobie, często kolejnemu już specjaliście, że nie daje sobie rady z pewnymi obszarami swojego życia, musi przyznać się do porażki i własnej słabości. Jeśli obawia się oceny i krytyki, zrozumiałe jest, że może przyjąć obronną postawę, np. ekspercką, aby obniżyć lęk i poczuć się lepiej.

2. Wymiana informacji i edukacja pacjenta

Często podkreśla się, że odpowiednie przekazanie informacji determinuje to, czy pacjent będzie przestrzegał zaleceń leczenia, czy też nie¹. Współpracując z pacjentem wszystkowiedzącym, równie ważne jest zweryfikowanie posiadanych przez niego informacji i ewentualne ich skorygowanie. Wnosząc ten wątek do rozmowy, warto na początku docenić pracę, jaką pacjent włożył w zdobycie tej wiedzy:

Mówi pani o tym, że ma pani w małym palcu wiedzę dietetyczną na temat dietoterapii cukrzycy. Zapewne zdobycie jej kosztowało panią dużo wysiłku i pracy. Bardzo doceniam pani zaangażowanie. Wielu pacjentów przychodzących do dietetyka musi uczyć się podstaw żywienia w cukrzycy, a my w naszej współpracy możemy zaoszczędzić czas na edukacji żywieniowej. Proponuję, abyśmy teraz przez kilka minut porozmawiały o najważniejszych zasadach racjonalnego żywienia w cukrzycy. Czy może pani opowiedzieć o tym, jakie są pani zdaniem podstawowe cechy diety cukrzycowej?

To powstaje przestrzeń do tego, aby dowiedzieć się, co pacjent już wie na temat sposobu żywienia, który jest najbardziej odpowiedni dla niego oraz ewentualną weryfikacje błędnych informacji.

Udzielanie informacji stanowi kolejny ważny obszar rozmowy z pacjentem wszystkowiedzącym. Warto pamiętać, że wiedza może pomóc pacjentowi tylko wówczas, kiedy naprawdę będzie chciał ją zdobywać⁴. Dlatego zawsze warto pytać o pozwolenie na udzielenie informacji:

Mam jedną uwagę na temat tego, o czym pani przed chwilą mówiła, która mogłaby się pani przydać. Czy byłaby pani nią zainteresowana?

Równie ważne jest danie szansy pacjentowi na ustosunkowanie się do nowej wiedzy i podzielenie wątpliwościami lub komentarzami:

Co pani myśli o tym, co właśnie powiedziałam?