Stan odżywienia kobiety w okresie przedkoncepcyjnym oraz sposób żywienia w trakcie ciąży odgrywa nadrzędną rolę w prawidłowym przebiegu ciąży. Odpowiednio zróżnicowana i zbilansowana dieta kobiety ma wpływ na ograniczenie ryzyka wystąpienia zaburzeń w rozwoju płodu, zmniejszając tym samym możliwość wystąpienia chorób cywilizacyjnych w wieku późniejszym dziecka. W okresie tym zmienia się zapotrzebowanie organizmu przyszłej mamy na energię, płyny, składniki odżywcze, witaminy i sole mineralne1.
W dobie ciągłego pośpiechu kobiety w ciąży często zapominają o pełnowartościowej diecie. Konsekwencją tego jest często występowanie licznych niedoborów żywieniowych w ich diecie. W wielu badaniach i obserwacjach udowodniono, że w diecie Polek występują liczne niedobory minerałów (potas, żelazo, wapń, magnez, cynk, miedź) oraz witamin (C, D czy witamin z grupy B)2 .
Dlatego gdy w gabinecie dietetyka pojawia się kobieta w okresie ciąży lub starania się o dziecko, warto uczulić tę pacjentkę, iż dieta kobiety ciężarnej powinna opierać się na zasadach prawidłowego żywienia.
Ze względu na niewłaściwe nawyki i częsty brak ich zmian u kobiet planujących ciążę, istnieją grupy ciężarnych bardziej narażone na niedobory żywieniowe, w tym witamin czy minerałów
Jednakże bardzo ważne jest również, aby jeszcze przed okresem ciąży zadbać o prawidłową masę ciała i optymalne BMI (Body Mass Index). Wartość przyrostu masy ciała u kobiety ciężarnej, w poszczególnych jej trymestrach, jest ściśle związana z przyrostem masy ciała kobiety przed zapłodnieniem3.
Ze względu na niewłaściwe nawyki i częsty brak ich zmian u kobiet planujących ciążę, istnieją grupy ciężarnych bardziej narażone na niedobory żywieniowe, w tym witamin czy minerałów. Spośród nich wyróżnić możemy: ciężarne otyłe, ciężarne stosujące dietę redukcyjną, ciężarne na diecie eliminacyjnej, ciężarne, które mają mdłości czy dostają leki na zgagę w ciąży, ciężarne z ciążą mnogą lub z krótkim odstępem czasu między ciążami.
Niemniej istotne jest, aby jadłospis każdej kobiety ciężarnej opierał się na zasadach prawidłowego żywienia. Tymczasem w dobie ciągłego pośpiechu przyszłe mamy często zapominają o pełnowartościowej diecie. Towarzyszący im brak czasu sprzyja ograniczaniu przygotowywania zdrowych, zbilansowanych posiłków kosztem znacznie częstszego spożywania dań typu fast food, ubogich w składniki odżywcze, witaminy i minerały. Do przyczyn tego stanu rzeczy zalicza się między innymi: nieumiejętność komponowania zbilansowanych posiłków, stosowanie diety bez konsultacji z dietetykiem czy zakup żywności znacznie przetworzonej i niepełnowartościowej.
Dlatego w sytuacji pojawienia się przyszłej mamy w gabinecie dietetyka warto zwrócić jej uwagę na rolę właściwej podaży związków mających kluczowy wpływ na prawidłowy przebieg ciąży i tak skomponować jej jadłospis, aby zapewnić ich szczególną obecność w diecie.
Kwas foliowy, zwany również witaminą B9 lub B11, uczestniczy w wielu procesach ulegających intensyfikacji w okresie prenatalnym. Bierze udział w procesach krwiotworzenia, jego niedobór może prowadzić do rozwoju niedokrwistości megaloblastycznej4,5. Kwas foliowy zapobiega również rozwojowi wad cewy nerwowej u płodu. Nieprawidłowe zamknięcie się tej struktury może prowadzić do występowania bezmózgowia, przepukliny mózgowej, bezczaszkowia, rozwoju przepukliny mózgowo-oponowej czy rozszczepu kręgosłupa u płodu4,5,6,7. Bardzo ważne jest, aby suplementacja kwasem foliowym rozpoczęta była już w okresie około 6 tygodni przed zapłodnieniem i kontynuowana do końca II trymestru jej trwania8,9. Warto również zaznaczyć, że na lepsze wykorzystanie kwasu foliowego w diecie wpływ mają także niektóre związki mineralne i witaminy, jak żelazo, cynk, witaminy C i B12 4,9,10,11.
Witaminy z grupy B należą do substancji rozpuszczalnych w wodzie, łatwo wchłanianych w przewodzie pokarmowym. Ich deficyt w okresie ciąży i laktacji może objawiać się zaburzeniami układu nerwowego, sercowo-naczyniowego oraz dolegliwościami ze strony przewodu pokarmowego. Znacznego stopnia awitaminoza B1 (tiaminy) prowadzi do rozwoju choroby beri-beri i obwodowego zapalenia nerwów, z kolei niedobór witaminy B2 (ryboflawiny) i B3 (niacyny), może skutkować zmianami skórnymi, zapaleniem błony śluzowej jamy ustnej, języka czy obecnością zajadów w kącikach ust. Dodatkowo brak witaminy B3 odpowiedzialny jest za występowanie pelagry. Istotny jest również prawidłowy poziom witaminy B6 (pirydoksyny), która wraz z magnezem odpowiada za prawidłowe funkcjonowanie mięśni. Jej niedobór może skutkować bolesnymi skurczami mięśni łydek, a u kobiet ciężarnych zwiększoną pobudliwością macicy, prowadząc do zagrożenia porodem przedwczesnym. Należy pamiętać o utrzymaniu prawidłowego stężenia witaminy B12 (kobalaminy), ponieważ jej niedobór może negatywnie wpływać na rozwój neurobehawioralny dzieci, a w czasie ciąży doprowadzić do obumarcia płodu. Brak witaminy B12 i kwasu foliowego jest przyczyną niedokrwistości megaloblastycznej12,13,14.
Witamina C należy do związków nierozpuszczalnych w tłuszczach. Pełni rolę w uszczelnianiu śródbłonka naczyń krwionośnych poprzez wpływ na syntezę kolagenu, a przez wpływ na powstawanie kolagenu witamina ta w sposób pośredni wpływa na zmniejszenie ryzyka zbyt wczesnego pękania błon płodowych kobiety i występowania przedwczesnego porodu15,16. Witamina C bierze także udział w redukcji żelaza niehemowego (występującego w produktach roślinnych) do postaci hemowej, w której jest lepiej przyswajalna przez organizm człowieka12,16. Produkty zasobne w kwas askorbinowy warto łączyć z produktami będącymi dobrym źródłem witaminy E czy β-karoten. Takie połączenie witamin w dziennym jadłospisie wpływa na zachowanie równowagi oksydacyjnej w organizmie kobiety ciężarnej12,17.
Witamina A stanowi grupę związków chemicznych charakteryzujących się dobrą rozpuszczalnością w tłuszczach. β-karoten występuje w produktach pochodzenia roślinnego i jest prekursorem dla witaminy A12,18. Witamina A bierze udział w powstawaniu i różnicowaniu się nowych komórek oraz warunkuje prawidłowe działanie układu immunologicznego. Witamina A bierze także udział w prawidłowym kształtowaniu się procesu widzenia u przyszłego dziecka18. Retinol pośredniczy również w powstawaniu pęcherzyków płucnych i poprzez to wpływa na kształtowanie się płuc w życiu wewnątrzmacicznym u płodu. Niedobór tego związku w okresie ciąży może mieć wpływ na występowanie u płodu przepukliny przeponowej i rozwój niewydolności oddechowej19,20. Z kolei β-karoten bierze udział w neutralizowaniu szkodliwych wolnych rodników tlenowych. Na przyswajalność witaminy A wpływa m.in. poziom cynku w organizmie (niedobór tego minerału zmniejsza przyswajalność witaminy A)13.
Witamina A bierze udział w powstawaniu i różnicowaniu się nowych komórek oraz warunkuje prawidłowe działanie układu immunologicznego
Witamina E stanowi grupę związków rozpuszczalnych w tłuszczach, z czego największą aktywnością biologiczną wyróżnia się α-tokoferol12. Wykazuje silne właściwości antyoksydacyjne. Tokoferol przeciwdziała starzeniu się łożyska, przez co warunkuje zachowanie odpowiedniego poziomu integralności między ustrojem kobiety, a rozwijającym się płodem. Przeciwdziała utlenianiu witaminy A, która wpływa na zachowanie prawidłowej struktury powstających nabłonków. Przyczynia się także do zapobiegania hemolizie erytrocytów. Ponadto witamina E pełni także rolę w powstawaniu substancji zmniejszających krzepliwość krwi, dzięki czemu obniża ryzyko agregacji płytek krwi. Tokoferol wpływa także ochronnie na oksydację wielonienasyconych kwasów tłuszczowych spożywanych w codziennej diecie, stanowiących główny komponent błon komórkowych w rozwijającym się organizmie płodu, dzięki czemu warunkuje ich prawidłową integralność15,20,21,31.
Witamina D3, zwana inaczej cholekalcyferolem, jest związkiem rozpuszczalnym w tłuszczach i występuje w produktach pochodzenia zwierzęcego. Razem z witaminą D2 (ergokalcyferol), znajdującej się w grzybach (Shiitake), drożdżach i tkankach roślinnych, stanowią ogólną nazwę dla witaminy D. Poza egzogennym źródłem witaminy D3, cholekalcyferol syntetyzowany jest również w keratynocytach naskórka pod wpływem promieni słonecznych UVB. Podstawową funkcją, jaką pełni witamina D w organizmie, jest wpływ na gospodarkę wapniowo- -fosforanową. Witamina D zwiększa wchłanianie wapnia w jelitach, dzięki czemu wpływa na zachowanie odpowiedniego poziomu tego pierwiastka dla wzrastających tkanek płodu. Ma to istotne znaczenie w procesie mineralizacji tkanki kostnej i rozwoju kośćca u dziecka, a w przyszłości zmniejsza ryzyko rozwoju osteomlacji czy krzywicy. Witamina D zmniejsza ryzyko rozwoju zakażenia drobnoustrojami dróg rodnych kobiety i minimalizuje tym samym prawdopodobieństwo przedterminowego porodu czy poronienia12,22.
W Tabeli 1 podane zostały zalecane dawki spożycia określonych witamin zgodnie z normami przyjętymi dla populacji polskiej12 oraz źródło ich występowania12,13.
Żelazo pełni nadrzędną rolę w syntezie hemu, będącego podstawowym składnikiem hemoglobiny. Białko to bierze udział w transporcie tlenu do rozwijających się komórek płodu i tkanek kobiety. Pierwiastek ten wpływa na powstawanie osłonki mielinowej aksonów, determinującym tym samym właściwe przekaźnictwo impulsów między neuronami. Ponadto żelazo pełni rolę w powstawaniu neuroprzekaźników ośrodkowego układu nerwowego. Niedobór żelaza w okresie prenatalnym zwiększa ryzyko niedokrwistości i może wpływać na występowanie niskiej masy urodzeniowej dziecka a nawet wcześniactwa21,23,24. W produktach spożywczych żelazo może występować w dwóch postaciach. Postać hemowa (Fe2+) jest lepiej przyswajalna (10–20%) i występuje w produktach zwierzęcych, a forma niehemowa żelaza (Fe3+) zawarta jest w produktach pochodzenia roślinnego i przyswajalna jest jedynie w 1–5%14. Należy podkreślić, że biodostępność tego pierwiastka zwiększa się w obecności witaminy C12,15.
Pierwiastek ten odpowiedzialny jest przede wszystkim za wykształcenie prawidłowych funkcji rozrodczych oraz wzrastanie płodu. Ponadto ma korzystny wpływ na funkcjonowanie układu immunologicznego, a szczególnie na prawidłową odpowiedź komórkową. Jest składnikiem enzymów biorących udział w zwalczaniu wolnych rodników i tym samym zapobiega oksydacyjnym uszkodzeniom DNA. Uszkodzenia DNA mogą prowadzić do wystąpienia mutacji, śmierci komórki czy aktywować proces nowotworzenia. Konsekwencją niedoboru selenu może być stan przedrzucawkowy, zahamowanie wewnątrzmacicznego wzrastania płodu, poród przedwczesny lub poronienie oraz cukrzyca ciążowa25.
Pierwiastek ten jest niezbędnym substratem w powstawaniu hormonów tarczycy: tyroksyny i trójjodotyroniny, które mają wpływ na metabolizm komórkowy. Odpowiednia podaż jodu w diecie kobiety ciężarnej wpływa na różnicowanie się i migrację komórek nerwowych, wzrost aksonów, a także ich mielinizację, wpływając tym samym na prawidłowe przewodnictwo impulsów nerwowych między komórkami i zmniejszając ryzyko zaburzeń neurologicznych u dziecka w przyszłości. Przy niedostatecznej podaży jodu w okresie ciąży może dochodzić u dziecka w przyszłości do rozwoju kretynizmu, związanego z pojawieniem się ciężkiego upośledzenia umysłowego26.
W okresie ciąży często dochodzi do wahania poziomu glukozy we krwi i występowania insulinooporności. Za utrzymanie normoglikemii odpowiedzialna jest insulina produkowana przez komórki β wysp trzustki. W przypadku niedoborów chromu (jak i magnezu) może dochodzić do upośledzenia produkcji insuliny, rozwoju hiperglikemii oraz cukrzycy ciążowej27. Witamina C poprawia biodostępność chromu, z kolei produkty bogate w wapń, żelazo i cynk zmniejszają jego przyswajalność z diety14. Dobrym źródłem chromu dla kobiety ciężarnej są głównie drożdże piekarskie, orzechy brazylijskie, pełnoziarniste produkty zbożowe, kukurydza, żółtka jaj, brokuły, grzyby, pomidory czy suszone daktyle. Zgodnie z rekomendacjami przyjętymi przez EFSA (European Food Safety Authority, Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności) kobieta w ciąży i okresie laktacji powinna przyjmować 10–45 µg tego pierwiastka na dobę27.
Bardzo duże znaczenie dla prawidłowego rozwoju płodu ma kwas DHA, który obok kwasu EPA należy do wielonienasyconych kwasów tłuszczowych z grupy omega-3. Pełni on kluczową rolę w rozwoju ośrodkowego układu nerwowego u płodu. Wykazuje nadrzędny wpływ na zwiększenie ilości wypustek komórek nerwowych. Przyczynia się to do zapewnienia lepszego przewodzenia sygnałów między tymi komórkami i tym samym sprawniejszego odbioru bodźców. Wywiera również pozytywne działanie w ochronie przed stresem oksydacyjnym. Minimalizuje ryzyko destrukcyjnego działania wolnych rodników tlenowych na lipidy stanowiące składnik błon komórek nerwowych rozwijającego się mózgu. Odpowiednia ilość kwasu DHA w organizmie ciężarnej kobiety wpływa na zapewnienie wykształcenia się prawidłowej ostrości widzenia u przyszłego dziecka28,29. Według norm dla populacji Polski, kobieta w ciąży powinna wraz z dietą dostarczać do organizmu 250 mg kwasów EPA+DHA, najlepiej poprzez spożycie 2 porcji ryb tygodniowo, po 150 g każda, z czego 1 z porcji powinna stanowić ryba tłusta (śledź, łosoś, tuńczyk, makrela). Dodatkowo, w celu zmniejszenia ryzyka niedoborów, kobieta ciężarna powinna suplementować kwas DHA na poziomie 100–200 mg/dobę. Zgodnie z rekomendacjami Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego, w przypadku kobiet z niskim bądź wysokim ryzykiem porodu przedwczesnego, zaleca się minimalne spożycie kwasu DHA w ilości odpowiednio 600 mg/dobę lub 1000 mg/dobę przez cały okres ciąży [12]. Do dobrych źródeł kwasu DHA należą także olej rybny i owoce morza (krewetki, małże, ostrygi) oraz algi morskie, takie jak Crypthecodinium cohnie i Schizochytrium sp.5,30. W Tabeli 2 podane zostały wybrane makro- i mikroelementy niezbędne w diecie kobiety ciężarnej wraz z rekomendowaną dawką dziennego spożycia i źródłem występowania.
W okresie ciąży i laktacji wzrasta zapotrzebowanie na wiele składników odżywczych, witamin i soli mineralnych, co wynika ze zmian dokonujących się w organizmie przyszłej mamy, a przede wszystkim są one niezbędne dla prawidłowego wzrastania tkanek płodu. W związku z tym tak ważna jest odpowiednio zbilansowana dieta, bogata w wybrane składniki mające nadrzędny wpływ na prawidłowy przebieg ciąży i okres połogu, a także odpowiednia suplementacja. Centrum Femina zawiera kompletny zestaw składników dla kobiet w ciąży (Femina DHA1). Poza kwasem foliowym, który kobieta powinna suplementować jeszcze przed poczęciem, jodem czy żelazem, zawiera on również mikroelementy, które są często pomijane, takie jak selen, miedź, cynk czy chrom. W jego składzie występuje także kwas DHA tak ważny w rozwoju układu nerwowego i prawidłowym wykształceniu się soczewki oka u dziecka.
Jest wiele niekwestionowanych powodów wskazujących na to, że warto sięgnąć po Centrum Femina, aby wyeliminować zagrożenie niedoborów mikro- i makroelementów w okresie prekoncepcyjnym, ciąży i laktacji:
Bibliografia:
Podróżując obecnie po Polsce, można podziwiać pola pięknych żółtych kwiatów. To właśnie rzepak – surowiec do produkcji oleju, który dzięki swoim właściwościom zasługuje na miano „polskiego złota”. Olej rzepakowy to bogactwo nienasyconych kwasów tłuszczowych, witamin i innych bioaktywnych składników o korzystnym wpływie na zdrowie, dlatego warto włączyć go na stałe do swojej diety.
W marcu i kwietniu 2020 r. przeprowadzono badania oleju rzepakowego, które jednoznacznie wskazały, że pozostałości tego pestycydu nie są obecne w najczęściej spożywanym w naszym kraju oleju. Przebadano różne marki olejów rzepakowych w dwóch niezależnych laboratoriach i w żadnej z badanych prób nie wykryto glifosatu.
Choroba Leśniowskiego-Crohna (CD, ang. Crohn’s disease) należy do grupy nieswoistych chorób zapalnych jelit (IBD, ang. inflammatory bowel disease) o niewyjaśnionej etiologii. Diagnozowana jest u osób w różnym okresie życia, najczęściej pojawia się w wieku 15–25 lat2. Częstsze występowanie można zaobserwować u ludzi rasy białej niż czarnej. Choroba ta dominuje w wysoko rozwiniętych miastach Europy Zachodnio-Północnej, głównie w krajach skandynawskich oraz anglosaskich3.
