Dieta z niską podażą łatwo fermentujących oligo-, di- i monosacharydów oraz polioli, wykorzystywana w leczeniu schorzeń takich jak zespół jelita nadwrażliwego czy choroby zapalne jelit może przynosić potencjalne korzyści również w zapobieganiu zaburzeniom żołądkowo-jelitowym indukowanym wysiłkiem fizycznym.
Dieta FODMAP to dieta o małej zawartości łatwo fermentujących oligo-, di- i monosacharydów oraz polioli (fermentable oligosaccharides, disaccharides, monosaccharides and polyols – FODMAP). FODMAP są heterogeniczną grupą węglowodanów i polioli słabo wchłanianych w jelicie cienkim, a następnie szybko fermentujących w jelicie cienkim lub grubym1. Akronim FODMAP pierwszy raz użyty został w 2005 roku przez Gibsona i Shepherda z Uniwersytetu Monash w Melbourne (Australia) w nawiązaniu do obserwacji spożycia typowej zachodniej diety bogatej w produkty będące źródłem FODMAP, a występowaniem choroby Crohna1. Niedługo później ten sam zespół naukowców wdrożył badania nad wykorzystaniem tego profilu diety w leczeniu objawów zespołu jelita nadwrażliwego (ang. irritable bowel syndrom, IBS)2. Obecnie Brytyjskie Stowarzyszenie Dietetyków (British Dietetic Association, BDA) uwzględnia w rekomendacjach leczenia IBS dietę z niską zawartością FODMAP3, a skuteczność tej strategii żywieniowej w zmniejszaniu funkcjonalnych dolegliwości żołądkowo-jelitowych potwierdza metaanaliza badań z 2016 roku4. Wdrażanie zasad diety z niską zawartością FODMAP wydaje się również przydatne w leczeniu chorób zapalnych jelit5 oraz zaburzeń żołądkowo-jelitowych indukowanych wysiłkiem fizycznym25.
Szacuje się, że zaburzenia żołądkowo-jelitowe występują u 30-70% sportowców dyscyplin wytrzymałościowych i wpływają na jakość treningu i zdolności wysiłkowe20. Do potencjalnych przyczyn częstego występowania dyskomfortu i zaburzeń pracy przewodu pokarmowego w grupie sportowców wskazać można wpływ intensywnego wysiłku fizycznego, częste podróże, stres oraz czynniki związane z dietą. Dolegliwości te mogą występować zarówno przed, w trakcie, jak i po wysiłku fizycznym, co jednak ważne – ryzyko ich wystąpienia wzrasta podczas zawodów lub meczów, m.in. pod wpływem zmian środowiska (w tym mikroflory bakteryjnej, czy dostępu do zwyczajowo jadanych produktów) i nasilonego stresu psychicznego. Do przyczyn nasilających symptomy podczas wysiłku zalicza się czynniki mechaniczne, fizjologiczne i żywieniowe20, w tym wysokie spożycie błonnika, tłuszczu i białka (zarówno przed jak i w trakcie aktywności), jak również zbyt wysokie, skoncentrowane ilości podawanych podczas wysiłku węglowodanów. Niekorzystne odczucia podczas aktywności fizycznej mogą być powodowane przez opóźnione opróżnianie żołądka, nasilające się dodatkowo przez występujące odwodnienie, wysoką osmolalność i wartość kaloryczną posiłków (zwłaszcza bogatych w tłuszcz), intensywny wysiłek fizyczny (>70% VO2max), stres i niepokój psychiczny19. Podczas samego wysiłku ograniczany jest również przepływ krwi przez struktury układu pokarmowego, co upośledza jego funkcjonowanie i może doprowadzić do niekorzystnych objawów. Pomimo, że jelito w jakimś stopniu jest w stanie „wytrenować się“ i usprawnić dostarczanie i przepływ krwi podczas wysiłku fizycznego, zawodowi sportowcy często poddawani są więcej niż jednej jednostce treningowej o wysokiej intensywności w ciągu dnia, co nie pozwala na właściwą regenerację komórek epitelialnych (epithelial cell), potrzebujących do tego 4-5 dni26. Dodatkowo uszkodzenia mechaniczne, odwodnienie i podwyższona temperatura mogą przyczyniać się do powstawania nieszczelności jelit, związanej z występowaniem dolegliwości ze strony układu pokarmowego, a także zwiększonej absorpcji niektórych składników pożywienia, prowadzących do odpowiedzi ze strony układu immunologicznego.
Należy jednocześnie zauważyć, że typowe objawy zaburzeń pracy przewodu pokarmowego, takie jak np. wzdęcia, biegunki, zaparcia, niekoniecznie muszą być związane z wysiłkiem fizycznym, a powodem może być np. jednostka chorobowa taka jak Zespół Jelita Nadwrażliwego (Irritable Bowel Syndrom, IBS), celiakia, choroba zapalna jelit lub nietolerancja pokarmowa. Stwierdza się, że zmiany funkcjonowania układu pokarmowego wywołane wysiłkiem, nie zwiększają ryzyka wystąpienia wymienionych schorzeń19. Niezależnie od etiologii zaburzeń, właściwa dieta jest niezbędnym elementem ich profilaktyki i leczenia19.
Zawodnicy na każdym poziomie wytrenowania mogą odczuwać dyskomfort związany z zaburzeniami funkcjonowania przewodu pokarmowego. Zaburzenia w pracy jelit, wzdęcia, gazy, odbijanie, ból brzucha i inne objawy mogą powodować złe samopoczucie, a także obniżać jakość treningu i osiągane wyniki sportowe.
