menu close arrow_back_ios person_add home

Wpływ diety matki podczas laktacji na skład pokarmu. Przegląd najnowszych badań

Dietetyk kliniczny Katarzyna Błażejewska-Stuhr

CIĄŻA, KARMIENIE, PŁODNOŚĆ

02-09-2015

1/2015

Nie ma wątpliwości, że mleko matki jest najlepszym pożywieniem dla dziecka, zarówno urodzonego o czasie, jak i dla wcześniaków. Zapewnia ono optymalny rozwój dziecka, dostarcza wszystkich niezbędnych składników odżywczych niezbędnych do budowy i rozwoju niemowlęcia w najlepiej przyswajalnej formie. Mleko zawiera również szereg substancji immunomodulujących (lizozym, laktoferyna), czynniki wzrostu, hormony, enzymy. Pokarm matki dostarcza również dziecku wodę oraz zapewnia prawidłowy rozwój flory bakteryjnej w przewodzie niemowlęcia.

Niewielkie różnice wywołane zmienioną dietą kobiet w okresie laktacji, rzutujące na skład mleka, obserwowane są często w przypadku zmiany źródła pochodzenia danego składnika. Badania wskazują jednoznacznie, że najlepiej przechodzą do mleka składniki pochodzące z żywności, a więc pochodzenia naturalnego, nie suplementy. Spożycie witaminy C przez matkę zwiększało stężenie witaminy C w mleku jedynie przy jej zwiększonym spożyciu w diecie. Przyjmowanie przez kobiety suplementów z witaminą C nie miało wpływu na jej zawartość w mleku1.

Zbadano również wpływ diety tradycyjnej i opartej na produktach ekologicznych na skład mleka. Z badań wynika, że zawartość sprzężonego kwasu linolowego (CLA) oraz kwasu wakcenowego (TVA) znacząco zwiększyła się u kobiet, które przechodziły z diety składającej się z tradycyjnych produktów na organiczne produkty mleczne i mięso. Wpływ na to miał również fakt, że w żywności ekologicznej znajdowało się więcej tych zdrowych kwasów tłuszczowych2.

Rodzaj diety wpływa na proporcje nasyconych i nienasyconych kwasów tłuszczowych w mleku, które zmieniają się z czasem, co zbadano u Amerykanek i Kanadyjek. Jak można przypuszczać, zmiana na gorsze związana jest z pogorszeniem diety, zwiększonym spożyciem przetworzonych pokarmów zawierających rafinowane oleje roślinne. Boliwijskie kobiety, których dieta oparta jest na naturalnych produktach z upraw rolniczych oraz zebranych samodzielnie, w której tylko około 2% energii pochodzi z gotowych lub przetworzonych produktów spożywczych, mają skład mleka niezmienny od lat. Mleko tych kobiet w porównaniu z amerykańskimi kobietami miało 50% mniej C18: 2n-6 (9,31% w porównaniu z 18,09%) i 0,3-krotnie wyższą DHA (0,62% w stosunku do 0,13%)3.

Nieetyczne byłoby prowadzenie badań na karmiących kobietach, które pozbawiono by pokarmu w czasie laktacji, zbadano natomiast skład mleka kobiet podczas postu w czasie Ramadanu. Jest to trzydziestodniowy okres częściowej głodówki, który stanowi jeden z filarów religii muzułmańskiej. W czasie jego trwania wyznawcy zobowiązani są do poszczenia między wschodem i zachodem słońca. Wprawdzie zgodnie z tradycją kobiety w ciąży i karmiące piersią mogą nie poddawać się głodówkom, ale w praktyce decydują się jednak na post. Dieta badanych kobiet była niedoborowa (jedynie spożycie białka, wit. A i wit. C utrzymywało się na zalecanym poziomie). Post w czasie Ramadanu nie wpłynął jednak na zawartość makroskładników w mleku, a co za tym idzie − na wzrost i rozwój dzieci. Niewielkiemu obniżeniu uległa ilość cynku, potasu i magnezu w mleku, dlatego kobiety w tak ważnym okresie jak ciąża i laktacja nie powinny pościć4.

 

Kwasy tłuszczowe – najważniejszy składnik pokarmu

Większość badań prowadzonych obecnie na składnikach diety kobiet w okresie laktacji, dotyczących ich wpływu na skład pokarmu, skupia się na rozpatrywaniu obecności i ilości poszczególnych kwasów tłuszczowych. Są to składniki pokarmu bardzo wrażliwe na sposób odżywiania matki oraz bardzo ważne w rozwoju neurologicznym malucha. Mózg dziecka w chwili urodzenia waży około 350 g i osiąga masę ok. 925 g po pierwszym roku, co związane jest z rozwojem aksonów komórek dendrytycznych (u dorosłego człowieka masa mózgu wynosi 1200−1400 g). Mózg niespełna rocznego dziecka zużywa aż 50% energii spoczynkowej. Wielkość mózgu w stosunku do masy ciała i jego szybki rozwój anatomiczny i funkcjonalny sprawiają, że (w stosunku do dorosłych) jest on wrażliwy na niedobory energii i składników odżywczych w diecie, a szybki rozwój układu nerwowego u dziecka wymaga szczególnej dbałości o dostarczenie mu niezbędnych do rozwoju składników.

Ok. 98% lipidów w mleku stanowią trójglicerydy, z których większość jest wrażliwa na sposób żywienia kobiety. Ponieważ trójglicerydy są najważniejszym źródłem energii w mleku matki, ich duża zmienność ma silny wpływ na gęstość energetyczną pokarmu oraz stosunek zawartości pozostałych składników do ilości energii, którego dobową produkcję szacuje się w granicach 440–1220 g/dl.

Ludzkie mleko zawiera dużą ilość tłuszczu w postaci globulek składających się z rdzenia z niepolarnych lipidów. Stężenie tłuszczu może się jednak różnić (od 2 do 6 g/dl), a zmienność ta zależy w dużej mierze od diety matki i ma różne implikacje dla oszacowania spożycia kwasów tłuszczowych niemowlęcia karmionego piersią. Nie ma jednak wątpliwości, że dla prawidłowego rozwoju najważniejsze jest dostarczenie dzieciom niezbędnych nienasyconych kwasów tłuszczowych (NNKT). Ludzie nie są w stanie produkować kwasów z grupy n-3 i n-6, dlatego wszystkie te kwasy wydzielane do mleka muszą pochodzić wyłącznie z zapasów lub z bieżącej diety matki. Ponieważ są one nierównomiernie dostępne w różnych produktach, gruczoł piersiowy kontroluje ich wydzielanie.

Silny wzrost kory mózgowej w pierwszym roku życia dziecka odnosi się przede wszystkim do wzrostu szarej materii nad białą; synapsy neuronowe namnażają się z prędkością 40 000 synaps tworzonych na sekundę i tempo to wzrasta logarytmicznie w pierwszym roku życia, ze szczytem wzrostu synaps w 8 miesiącu życia. Te synapsy są bogate w kwas dekozaheksaenowy (DHA), który jest uznany za ważny w budowie neurytów dendrytycznych. Jeżeli oczywiście DHA jest dostępny dla dzieci, w przeciwnym razie zastępowany jest innymi kwasami tłuszczowymi, a produkcja neuronów ulega spowolnieniu5.

 

Zawartość w mleku wielonienasyconych kwasów tłuszczowych, w tym kwasu arachidonowego, alfa-linolenowego, które następnie są przekształcane w kwasy eikozapentaenowy (C 20:5 n-3, EPA) oraz kwas dokozaheksaenowy (C 22:6 n-3, DHA), jest obecnie bardzo często badana ze względu na dużą koncentrację w mleku oraz na istotną funkcję w budowaniu siatkówki i mózgu niemowlęcia. Udowodniono również, że wysoka koncentracja DHA ma korzystny wpływ na przyrost i adhezję do śluzówki bakterii probiotycznych. W mleku ludzkim kwasy tłuszczowe pochodzą z syntezy endogennej w gruczole sutkowym oraz są pobierane z osocza matki.

Źródła kwasów tłuszczowych w mleku kobiecym są następujące:

 

Obszerna literatura dotycząca spożycia kwasów tłuszczowych przez kobiety i ich zawartości w mleku wskazuje, że ilość kwasów omega-3 i omega-6 powiązana jest ściśle ze spożyciem tych kwasów przez matki. Rewolucyjne były badania prowadzone w latach 50., które pokazały, że u kobiet, do których diety wprowadzono 40% smalcu, oleju kukurydzianego lub oleju lnianego, już w ciągu 2−3 dni zmieniał się skład kwasów tłuszczowych w pokarmie. U kobiet, w których diecie 40% stanowił olej kukurydziany, zawartość kwasów C18: 2n-6 wzrosła z 8−10% do 42% kwasów tłuszczowych mleka. W tym samym czasie ilość kwasu arachidonowego (20: 4n-6) zmniejszyła się z 0,7% do 0,3% a zawartość DHA obniżyła się z 0,3% do ilości śladowych. Autorzy doszli do wniosku, że kwasy tłuszczowe w diecie są szybko przenoszone do mleka i w ciągu 2 lub 3 dni spożycie przez matkę tłuszczu odwzorowuje się w produkowanym przez nią mleku. Od tamtej pory dziesiątki badań potwierdzają tamte obserwacje6.

 

Ponieważ zaobserwowano zależność występowania kwasów tłuszczowych w mleku od pochodzenia matki, w Singapurskim szpitalu przebadano mleko kobiet pochodzenia chińskiego, malajskiego oraz hinduskiego. Mimo zbliżonych warunków i podobnego spożycia określonego na podstawie dzienniczków dietetycznych, zaobserwowano znaczącą różnicę w zawartości poszczególnych kwasów tłuszczowych u różnych grup etnicznych, co może świadczyć o genetycznym wpływie na zawartość poszczególnych kwasów tłuszczowych w mleku kobiet.

Wniosek autorów, że większy wpływ na zawartość DHA i innych kwasów tłuszczowych w mleku kobiecym (przy ich obecności w diecie) ma genetyka niż żywienie, potwierdzają również badania Jirapinyo oraz Francois et al.7.

Tryb życia również wpływa na występowanie i skład kwasów tłuszczowych w mleku matek karmiących. Mleko kobiet deklarujących palenie powyżej 5 papierosów dziennie zostało zbadane pod kątem zawartości poszczególnych kwasów tłuszczowych (pobrano je pomiędzy 17 a 30 dniem po porodzie). Wyniki wskazują na wyższą zawartość kwasów tłuszczowych w mleku w ogóle, przy szczególnie wyższej zawartości nasyconych kwasów tłuszczowych i jednonienasyconych, przy jednoczesnym znaczącym obniżeniu (w stosunku do grupy kontrolnej) zawartości kwasu linolenowego oraz arachidonowego. Świadczy to o tym, iż palenie negatywnie wpływa na profil lipidowy mleka ludzkiego, tym samym obniża jakość mleka8.

 

Organizm zabezpiecza najbardziej optymalny dla dziecka i stały skład pokarmu produkowanego przez matkę, jednak odpowiednia, urozmaicona dieta, dostarczająca niezbędnych nienasyconych kwasów tłuszczowych oraz innych składników pochodzenia naturalnego, gwarantuje prawidłowe odżywianie, a co za tym idzie − optymalny rozwój dziecka karmionego piersią.

PRZYPISY

  1. Hoppu U., Rinne M., Salo-Väänänen P., Lampi A.M. Piironen V., Isolauri E., Vitamin C in breast milk may reduce the risk of atopy in the infant, „European Journal of Clinical Nutrition”, Jan 2005, Vol. 59, Issue 1, p. 123−128.
  2. Rist L., Mueller A., Barthel Ch., Snijders B. i wsp., Influence of organic diet on the amount of conjugated linoleic acids in breast milk of lactating women in the Netherlands, „British Journal of Nutrition” 97, 2007, p. 735–743.
  3. Martin M.A., Lassek W.D., Gaulin S.J., Evans R.W., Woo J.G., Geraghty S.R., Davidson B.S., Morrow A.L., Fattyacidcomposition in the maturemilk of Bolivianforager-horticulturalists: controlledcomparisons with a US sample, „Matern Child Nutr” 8, 2012, p. 404–18.
  4. Rakicioglu N., Samur G., Topcu A., Ayaz Topcu A., The effect of Ramadan on maternalnutrition and composition of breastmilk, „Pediatrics International” 48, 2006, p. 278−283.
  5. Sheila M.I., Impact of maternal diet on humanmilkcomposition and neurological development of infant, „Am J Clin Nutr” 99 (suppl), 2014, 734S–41S.
  6. Insull W. Jr., Hirsch J., James T., Ahrens E.H. Jr., The fatty acids of human milk. II. Alterations produced by manipulation of caloric balance and exchange of dietary fats, „J Clin Invest” 38, 1959, p. 443–50.
  7. Su L., Chelvi T., Lim S., Tan E., The Influence of Maternal Ethnic Group and Diet on Breast Milk Fatty Acid Composition, „Ann Acad Med Singapore” 39, 2010, p. 675−79.
  8. Szlagatys-Sidorkiewicz A., Martysiak-Żurowska A., Krzykowski D., Maternal smoking modulates fatty acid profile of breast milk, „Acta Paediatrica” Aug 2013, Vol. 102 Issue 8, p. 353−359.

O autorze

Katarzyna Błażejewska-Stuhr

CZYTAM ARTYKUŁY

Autorka książek, m.in. "Odżywianie dzieci mądre i zdrowe".